تألیفات امام طحاوی
امام طحاوی به سبب حافظهای قوی و معارف متنوع و حضور ذهن و استعداد کاملی که خداوند به او اعطا کرده بود، در تألیف و تصنیف تواناترین و ماهرترین علما بود. او در زمینه‌ی عقیده، تفسیر، حدیث، فقه و تاریخ کتاب‌های گوناگونی را تصنیف کرده که بینهایت خوب، اصیل و دارای فواید زیاد هستند.
مورخان تصنیفاتش را بر شمردهاند که بیش از سی کتاب میباشد. برخی از کتاب‌هایش به قرار ذیل هستند:
١- «شرح معانی الآثار». اولین تألیف طحاوی است که در هند و مصر به چاپ رسیده است. این کتاب در باب خود بینظیر است که جوینده‌ی علم را به کسب دانش وا میدارد و او را از صورتهای اختلاف میان علما، آگاه و ملکه‌ی استنباط او را زیاد میکند و شخصیت مستقلی را برایش به وجود میآورد.
٢- «شرح مشکل الآثار». کتابی بزرگ که در بردارنده‌ی معانی نیک و فوائدی بیشمار است. این کتاب مشتمل بر مسائل فقهی و علمی است. انگیزه‌ی طحاوی از تألیف این کتاب- آن گونه که در مقدمه‌ی کتاب می‌گوید- این بوده که او در احادیث روایت شده از پیامبر ج که روایانش مقبول و همهشان اشخاصی محقّق و امانتدار هستند و به وجه احسن آنها را نقل کردهاند، نظر انداخته و چیزهایی را در آنها مشاهده نموده که سبب شده شناخت آنها و علم به آنها از اکثر مردم پنهان بماند. از این رو دلش خواست که در آنها تأمل و تدبر نموده، عبارات مشکل و نامفهوم آنها را توضیح و روشن نموده، احکام موجود در آنها را استخراج و ابهامات آنها را رفع نماید.
بخشی از این کتاب در چهار جلد که یک سوم کتاب را تشکیل نمیدهد، در هند به چاپ رسیده که علاوه بر نقص، پر از تحریف و اشتباه است.
٣- «مختصر الطحاوی في الفقه الحنفی». این کتاب مشابه مختصر مزنی در مذهب شافعی است. در سال ١٣٧٠ هجری قمری در انتشارات دارالکتاب العربی در قاهره به چاپ رسیده است. محقق کتاب در مقدمه‌ی چاپ می‌گوید: طحاوی نخستین کسی است که در میان اصحاب ما، مختصری در فقه حنفی جمع آوری نموده که در آن مسائل مهم و اساسی و روایات معتبر این مسائل و اقوال برگزیده و روشن که فقها بر آن تکیه نمودهاند، در آن آورده است... سپس در ادامه میافزاید: این کتاب – همان طور که می‌بینی- اولین و تازهترین کتاب مختصر در مذهب ما و از لحاظ صحت و درستی، بهترین کتاب مختصر است. نقل قول‌هایش از اصحاب ما از همه کتاب‌های مختصر، صحیحتر و از لحاظ درایت از همه قویتر و فتواهایش از همه کتاب‌های مختصر مذهب حنفی، راجحتر است.
می‌بینی که مسائل آن، معروف و اسناد داده شده به کسانی که از پیشوایان مذهب حنفی همچون ابویوسف و محمد و زُفَر و حسن بن زیاد، میباشد. اگر در یک مسأله، چند قولی وجود داشته باشد، آنها را با هم مقایسه کرده و یکی از آن اقوال را برگزیده و گفته که «وبه نأخذ»: «به این قول عمل میکنیم» همان طور که شیوه‌ی اصحاب امام ابوحنیفه در کتاب‌هایشان همین بوده است.
٤- «سنن الشافعی». طحاوی، مسائلی که از داییاش (مامایش)، مزنی و او هم از شافعی شنیده، در سال ٢٥٢ هجری قمری در این کتاب جمعآوری نموده است. کتاب مذکور به سال ١٣١٥ هجری قمری در مصر منتشر شده سپس در سال ١٤٠٦ هجری قمری در بیروت به چاپ رسیده است.
سه نفر از حافظان به نام‌های میمون بن حمزه بن حسین معدل، محمد بن مظفر بن موسی بن عیسی بزّار و محمد بن ابراهیم بن علی بن عاصم مقریء، مسائل موجود در کتاب فوق الذکر را از طحاوی روایت کردهاند. با وجودی که کار اصلی امام طحاوی در تألیف این کتاب، نقل احادیث شافعی که از طریق داییاش، مزنی شنیده، بوده است، با این وجود حاشیههایی را به آن افزوده است.
٥- «العقیدة الطحاویة». یعنی اصل این شرح. این کتاب از شهرت وافری برخوردار بوده و مورد قبول و خوشایندی مذاهب مختلف اهل سنت قرار گرفته، و آنان هم، کتاب مذکور را شرح و توضیح دادهاند.
٦- «الشروط الصغیر». این کتاب، مختصری در زمینه قضایایی است که مردم نیاز دارند که کتاب‌هائی راجع به آنها نوشته شود، از قبیل خرید و فروش، شفعه، اجاره، زکات و وقف.
کتاب مذکور به سال ١٩٧٤ میلادی در دو جلد در شهر بغداد چاپ شده و مسائلی را که از کتاب «الشروط الکبیر» اثر خود امام طحاوی به دست آمده در حاشیه‌ی آن آورده شده است. یکی از مستشرقان به نام یوسف شاخت، مبحث «الشفعة» از کتاب «الشروط الکبیر» را در سال ١٩٢٩-١٩٣٠ میلادی و مبحث «إذکار الحقوق و الرهون» از همان کتاب را در سال ١٩٢٦-١٩٢٧ میلادی منتشر کرده است.