شرح عقیده طحاویه

تحقیقی راجع به معنای حدّ

معلوم است که حد آن است که یک چیز به وسیله آن جدا می‌شود و از غیر خود مشخص و متمایز می‌شود. و خداوند متعال در مخلوقاتش حلول نیافته و به وسیله آنها قیام نیافته، بلکه او پاینده و قائم به ذات خود است و غیر خود را بر پا می‌دارد. به تعبیری دیگر خدا قائم به مخلوقاتش نیست بلکه مخلوقاتش قائم به او هستند.

پس حد به این معنی، جایز نیست که اصلاً در ذات کار نزاع و اختلاف داشت؛ چون پشت نفی آن جز نفی وجود پروردگار و نفی حقیقت او چیزی نیست. اما حد به معنای علم و قول، که بندگان آن را تعیین می‌کنند و برای چیزی حد و مرز قائل اند، پس حد به این معنی در خصوص خدا از نظر همه اهل سنت منتفی است.

ابوالقاسم قشیری[٤١١] در «رساله‌اش» می‌گوید: از شیخ ابوعبدالرحمن سُلمی[٤١٢] شنیدم، [او هم گفت:] از منصور بن عبدالله شنیدم، [او هم گفت:] از ابوالحسن شنیدم، [او هم گفت:] از سهل بن عبدالله تستری[٤١٣] شنیدم که در جواب سؤالی که راجع به ذات خدا از وی شد، گفت: ذات خدا متصف به علم است؛ به صورت محیط و همه جانبه درک نمی‌شود؛ در این دنیا با چشم دیده نمی‌شود؛ ذات خدا به وسیله حقایق ایمان موجود است بدون آنکه حد و مرزی داشته باشد و به صورت محیط و همه جانبه درک شود و در موجودات و آفریده‌های دیگر حلول یابد؛ چشمها در سرای آخرت او را می‌بینند؛ در فرمانروایی و قدرت خود، ظاهر است؛ مخلوقات را از شناخت کنه و حقیقت ذاتش محروم کرده و به وسیله آیات و نشانه‌های خود، ذاتش را به آنان نمایانده است. پس دل‌ها او را می‌شناسند و چشم‌ها او را درک نمی‌کنند. مؤمنان در بهشت با چشم‌های خود به او نگاه می‌کنند بدون آنکه او را به صورت محیط و همه جانبه درک کنند و بدون آنکه نهایت و پایان او را درک نمایند.

[٤١١]- او امام و زاهد و قدوه، استاد ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن بن عبدالملک بن طلحه قشیری خراسانی شافعی مذهب، صوفی و مفسر، صاحب «الرسالة» است. وی در سلوک و یاد خدا بی نظیر بود. سخن لطیف و اخلاق پاکیزه داشت. در مسائل مهم ژرف اندیش بود. او اصول دین را بر اساس مسلک اشعری و فروع دین را بر اساس مذهب شافعی می‌دانست. به سال ٤٦٥ هـ.ق وفات یافت. شرح حالش در کتاب «سیر أعلام النبلاء»، ج ١٨ شماره: ١٠٩ آمده است.

[٤١٢]- او محمد بن حسن بن موسی ازدی است. مادرش سلمی نام داشت. وی امام و حافظ و محدث و شیخ خراسان و بزرگ صوفی‌ها، ابوعبدالرحمن نیشابوری، صاحب تألیفات متعددی بود. به سال ٤١٢ هـ.ق وفات یافت. شرح حالش در کتاب «سیر أعلام النبلاء»، ج ١٧ شماره: ١٥٢ آمده است.

[٤١٣]- او سهل بن عبدالله بن یونس، شیخ العارفین، ابومحمد تستری، صوفی و زاهد می‌باشد. وی به سال ٢٨٣ هـ.ق وفات یافت. شرح حالش در کتاب «سیر أعلام النبلاء»، ج ١٣ شماره: ١٥١ آمده است.