بیشتر سورههای قرآن دربردارنده هر دو نوع از توحید میباشند
اغلب سورههای قرآن و بلکه هر سورهای از قرآن، دربردارنده هر دو نوع از توحید میباشد[٨٩]. زیرا قرآن یا خبری از خدا و اسماء و صفات و افعال اوست، که این، توحید معرفتی و خبری (یعنی نوع اول توحید) میباشد.
یا دعوت به پرستش خدای یگانه و بیشریک، و دور انداختن هر چیزی که غیر از خداوند پرستش میشود، است که این، توحید درخواستی (یعنی نوع دوم توحید) میباشد.
یا امرو نهی و ملزم نمودن اطاعت از خدا میباشد. که این، از حقوق و تکمیل کنندههای توحید است.
یا خبر از تجلیل خداوند از موحدان و یکتاپرستان، و لطف وعنایتی که در دنیا نسبت به آنها دارد و تجلیل و بزرگداشتی که در آخرت از آنها مینماید، میباشد. که این، پاداش توحید خداونداست.
و یا خبر از مشرکان، و مذمتها و نکوهشهایی که در دنیا از آنان به عمل میآورد و عذاب و شکنجههایی که در آخرت دامنگیرشان میشود که این، سزای کسانی است که از زیر بار توحید در رفته و از حکم توحید خارج شدهاند.
پس همه قرآن راجع به توحید و حقوق و جزای توحید، و راجع به شرک و مشرکان و سزای آنان میباشد. به عنوان مثال، ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ٢﴾[٩٠] راجع به توحید بحث میکند. ﴿ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ٣﴾[٩١] هم در خصوص توحید میباشد. ﴿مَٰلِكِ يَوۡمِ ٱلدِّينِ٤﴾[٩٢] و ﴿إِيَّاكَ نَعۡبُدُ وَإِيَّاكَ نَسۡتَعِينُ٥﴾[٩٣] هم راجع به توحید بحث میکنند. ﴿ٱهۡدِنَا ٱلصِّرَٰطَ ٱلۡمُسۡتَقِيمَ٦﴾[٩٤] در خصوص توحیدی است که دربردارنده درخواست هدایت به راه موحدانی است که خداوند آنان را از نعمت توحیدو هدایت بهرهمند کرده است. ﴿صِرَٰطَ ٱلَّذِينَ أَنۡعَمۡتَ عَلَيۡهِمۡ غَيۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَيۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّآلِّينَ٧﴾[٩٥] کسانی که از توحید فاصله گرفتهاند.
همچنین خداوند به این توحید برای خودش گواهی داده و فرشتگان و پیامبران و فرستادگان خدا هم به آن گواهی دادهاند: ﴿شَهِدَ ٱللَّهُ أَنَّهُۥ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ وَٱلۡمَلَٰٓئِكَةُ وَأُوْلُواْ ٱلۡعِلۡمِ قَآئِمَۢا بِٱلۡقِسۡطِۚ لَآ إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ٱلۡعَزِيزُ ٱلۡحَكِيمُ١٨ إِنَّ ٱلدِّينَ عِندَ ٱللَّهِ ٱلۡإِسۡلَٰمُۗ﴾[آل عمران: ١٨-١٩] «خدا که همواره نگهبان عدل [و درستی] است گواهی میدهد که جز او معبودی نیست و فرشتگان و دانشوران [نیزگواهی میدهند]؛ جز او معبودی نیست که شکستناپذیر حکیم است. در حقیقت، دین نزد خدا همان اسلام است».
پس این آیه شریفه، دربردارنده اثبات حقیقت توحید و ردّی بر تمامی گروههای ضاله و گمراه است. دربردارنده بزرگترین و عظیمترین و عادلترین و راستینترین شهادت از جانب بزرگترین شاهد راجع به بزرگترین امرِ مورد شهادت میباشد.
[٨٩]- عین عبارت «مدارج السالکین» این است: اغلب سورههای قرآن و بلکه هر سورهای از قرآن، دربردارنده هر دو نوع از توحید میباشد. بلکه میتوانیم به طور کلی بگوییم: هر آیهای در قرآن، دربردارنده توحید، گواهی بر آن و دعوت کننده به سوی آن میباشد.
[٩٠]- آیه ٢ از سوره فاتحه (بر این اساس که «بسم الله الرحمن الرحیم» اولین آیه سوره فاتحه میباشد). «ستایش مخصوص پروردگار جهانیان است».
[٩١]- آیه ٣ از سوره فاتحه. «مهربانِ مهرورز».
[٩٢]- آیه ٤ از سوره فاتحه. «مالک روز جزا».
[٩٣]- آیه ٥ از سوره فاتحه. «تنها تو را میپرستیم و تنها از تو یاری میجوئیم».
[٩٤]- آیه ٦ از سوره فاتحه. «ما را به راه راست هدایت فرما».
[٩٥]- آیه ٧ از سوره فاتحه. «نه راه کسانی که بر آنان خشم گرفته شده و نه راه گمراهان».