شرح عقیده طحاویه

حوض کوثر و توصیف آن

شرح عبارت: احادیثی که راجع به نام بردن حوض کوثر وارد شده‌اند، به حد تواتر می‌رسند که سی و چند تن از صحابه  ش آن را وایت کرده‌اند. و شیخ ما عمادالدین ابن‌کثیر[٤٤١] – خدا او را مشمول رحمت خویش گرداند – در اواخر تاریخ بزرگش به نام «البدایة والنهایة» طرق این روایت را برشمرده است[٤٤٢]. برخی از آنها عبارتند از:

-حدیثی که بخاری  / از انس بن مالک  س آورده که رسول خدا  ج فرمودند «إن قدر حوضی کما بين أيلة إلی صنعاء من اليمن، وإن فيه من الأباريق کعدد نجوم السماء»[٤٤٣] «همانا اندازه حوض من (حوض کوثر) میان ایله (نام مکانی است) تا صنعاء یمن است، و همانا در آن به تعداد ستارگان آسمان، آفتابه وجود دارد».

- همچنین از انس بن مالک از پیامبر  ج روایت است که آن حضرت فرمودند «ليردن علیَّ ناس من أصحابي الحوض، حتی إذا عرفتهم اختُلجوا دُونی، فأقولُ: اُصيحابی[٤٤٤]، فيقول: لا تدري ما أحدَثُوا بَعدَكَ»[٤٤٥] «افرادی از کنار من بر حوض کوثر عبور می‌کنند، وقتی آنان را شناختم از آن بازداشته می‌شوند. آنگاه می‌گویم: اصحاب من! کسی می‌گوید: نمی‌دانی که اینان بعد از تو چه کار کردند». مسلم آن را روایت کرده است.

امام احمد از انس بن مالک  س روایت کرده که انس گوید: رسول خدا  ج چرتی زد، آنگاه سرش را با حالت خنده بلند کرد، یا پیامبر  ج به صحابه گفت و یا صحابه به پیامبر  ج گفتند: چرا خندیدی؟ رسول خدا  ج فرمود «إنّه نزلَت عليَّ آنِفاً سُورَة، فقرأ ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ. إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ١﴾ حتی خَتَمها، ثم قال[٤٤٦] «هل تَدروُنَ ما الکوثرُ؟» قالوا: الله و رسولُه أعلم، قال «هُوَ نهرأعطاني رَبّي عَزَّ وَجلَّ في الجنَّةِ، عَلَیهِ خيرٌ کَثيرٌ، تَرِدُ عَلَيهِ اُمَّتي يَومَ القيامةِ، آنيتُهُ عَددُ الکَواکِب، يُختَلجُ العَبدُ مِنهُم، فَأقُولُ: يارَبِّ، إنَّهُ مِن أمَّتي، فيُقالُ: إنَّكَ لا تَدري مَاأحدثُوا بَعدَكَ[٤٤٧]» «همین حالا سوره‌ای بر من نازل شد. وی این آیات را خواند: ﴿بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ. إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ﴾ «به نام خداوند مهربان مهرورز. همانا ما به تو کوثر دادیم» پیامبر  ج تا آخر سوره کوثر آیات آن را خواند. سپس فرمود «آیا می‌دانید که کوثر چیست؟» صحابه عرض کردند: خدا و پیامبرش بهتر می‌دانند. فرمود «کوثر رودی است که پروردگارم در بهشت به من داده، بر آن خیر فراوانی هست. امت من در روز قیامت از کنار آن عبور می‌کنند. ظرفهایش به تعداد ستارگان است. بنده‌ای از امت من از آن باز داشته می‌شود، آنگاه می‌گویم: پروردگارا، او از امت من است. گفته می‌شود: تو نمی‌دانی که اینان بعد از تو چه کار کردند».

- مسلم آن را با این لفظ روایت کرده است «هُوَ[٤٤٨] نهرٌ وَعَدَنيهِ رَبِّي، عَلَيهِ خيرٌ کَثيرٌ، هُوَ حَوضٌ تَرِدُ عَلَيهِ أُمَّتي يَومَ القيامَةِ...» «کوثر رودی است که پروردگارم آن را به من وعده داده است، بر آن خیر فراوانی هست. کوثر حوضی است که امت من در روز قیامت از کنار آن عبور می‌کنند...». بقیه حدیث مثل روایت قبلی است.

معنایش این است: دو تا جدول از آن کوثر به سوی حوض جاری می‌شود، و حوض هم در مکان وسیعی قبل از پل صراط قرار دارد، چون افرادی که از دین برگشته‌اند از آن بازداشته و محروم می‌شوند و امثال چنین افرادی از پل صراط عبور نمی‌کنند.

- بخاری و مسلم از جُندب بن عبدالله بَجلی  س روایت کرده‌اند که او گفت: از رسول خدا  ج شنیدم که می‌فرمود «أنَا فَرطُکُم عَلی الحوض»[٤٤٩] «من از همۀ شما سریع‌تر به سوی آب [حوض کوثر] می‌شتابم».

- بخاری از سهل بن سعد انصاری  س روایت کرده که وی گوید: رسول خدا  ج فرمود «إنِّي فَرطُکُم عَلی الحَوضِ، مَن مَرَّ عَليَّ شَرِبَ، وَ مَن شَرِبَ لَم يَظمَأ أبَداً، ليَرِدَنَّ عَلِیَّ أقوامٌ أعرِفُهُم وَيَعرِفُوني، ثُمَّ يُحالُ بَيني وَبَينَهُم» «همانا من از همه شما سریع‌تر به سوی حوض کوثر می‌شتابم. هر کس از کنار من بگذرد، [از آب حوض کوثر] خواهد نوشید و هر کس [از آب حوض کوثر] بنوشد، هرگز تشنه نخواهد شد. افرادی که من آنان را می‌شناسم و آنان نیز مرا می‌شناسند از کنار من عبور می‌کنند سپس میان من و آنان، حایلی ایجاد می‌شود». ابوحازم گفت: نعمان بن ابی عیاّش از من شنید [در حالی که من این حدیث را برایشان نقل می‌کردم] گفت: آیا چنین از سهل شنیدی؟ گفتم: آری. گفت: در حضور ابوسعید خدری بودم، این حدیث را از او شنیدم که عباراتی را بدان می‌افزود، گفت «إنَّهُم من أُمَّتي فَيُقالُ إنَّكَ لا تَدري ما أحدَثُوا بَعدَكَ، فَأقُولُ: سُحقاً لِمَن غَيَّرَ بَعدي»[٤٥٠] پس می‌گویم «آنان از امت من هستند. گفته می‌شود: تو نمی‌دانی که اینان بعد از تو چه کار کردند. پس می‌گویم: هلاک بر کسی که پس از من [در دین] تغییر را به وجود آوردند، مرگ بر کسی که پس از من [در دین]تغییر را به وجود آوردند».

[٤٤١]- او امام و علامه و حافظ، صاحب فضائل، اسماعیل بن عمر بن کثیر بن ضوء بن کثیر، عماد الدین ابوالفداء، صاحب کتاب «تفسیر القرآن العظیم» می‌باشد. وی به سال ٧٧٤ هـ.ق وفات یافت. به شرح حالش در کتاب «الدرر الکامنة»، اثر ابن حجر عسقلانی، ج ١ ص ٣٧٣ مراجعه نمایید.

[٤٤٢]- به جزء اول کتاب «البدایة والنهایة»، ج ١ صفحات ٣٣٧ – ٣٧٣ مراجعه کنید که در آغاز آن می‌گوید: بیان احادیث مشهور متعددی از طرق مأثور و زیاد راجع به حوض محمدی، خداوند در روز قیامت ما را از آن آب دهد! هر چند افراد زیادی از مبتدعه و ستیزه جویان قائل به انکار آن هستند. شایسته آنان است که میانشان و میان حوض کوثر حایل ایجاد شود همچنان که برخی از سلف صالح گفته‌اند: هر کس کرامتی را تکذیب نماید، بدان نمی‌رسد و اگر منکر حوض کوثر قبل از سخنان، نسبت به احادیثی که ما آنها را خواهیم آورد اطلاع حاصل می‌کرد، این سخنان را نمی‌گفت و حوض کوثر را انکار نمی‌نمود. همچنین به کتاب «فتح الباری»، ج ١١ صص ٤٦٨ – ٤٦٩ مراجعه کنید که تخریج آنها را آورده است.

[٤٤٣]- صحیح بخاری، شماره: ٦٥٨٠. مسلم به شماره: ٢٣٣٠ هم آن را روایت کرده است. و احمد در مسند خود، ج٣ ص ٢٣٠و ترمذی به شماره: ٢٤٤٤ آن را با این لفظ روایت کرده‌اند «إن في الحوض من الأباريق بعدد نجوم السماء» «همانا در حوض کوثر به تعداد ستارگان آسمان، آفتابه موجود است». «إن ما بين طرفيه کما بين أيلة إلی مکة، أو بین صنعاء ومکة، وإن آنيته أکثر من نجوم السماء» «همانا فاصله دو طرف حوض کوثر به اندازه فاصله أیله تا مکه، یا صنعاء تا مکه است. و همانا ظرفهای حوض کوثر بیشتر از ستارگان آسمان می‌باشد».

[٤٤٤]- در نسخه خطی(ج)، «أصحابي» آمده همچنان که در صحیح بخاری هم چنین آمده است.

[٤٤٥]- بخاری به شماره: ٦٥٨٢ آن را از طریق روایت انس بن مالک آورده است و در آن آمده «من أصیحابي...» و من می‌گویم: أصحابي... مسلم به شماره: ٢٣٠٤ در مبحث «في الفضائل» باب «إثبات حوض نبیّنا محمّد  ج» با این لفظ آن را روایت کرده است «ليردن علیَّ الحوض رجالٌ ممن صاحبني حتی إذا رأيتهم ورفعواإلي اختلجوا دوني، فلأقولن: أي رَبِّ أصیحابي أصیحابي، فليقالن لي: إنك لا تدری ما أحدثوا بعدك» «کسانی از اصحاب من از کنار حوض کوثر عبور می‌کنند هنگامی که آنان را می‌بینم و چشمانشان را به سوی من بلند می‌کنند، از آن باز داشته می‌شوند. آن وقت می‌گویم: پروردگارا، همراهان و رفیقان من! همراهان و رفیقان من! به من گفته می‌شود: تو نمی‌دانی که اینان پس از تو چه کار کردند». بخاری به شمارۀ٦٥٧٦؛ و مسلم به شمارۀ٢٢٩٧ در همین باب روایتی را از ابن مسعود آورده‌اند. همچنین در همین باب، بخاری به شماره‌های: ٦٥٨٣ و٧٠٥٠؛ مسلم به شماره: ٢٢٩٠؛ احمد در مسند خود، ج ٥ صفحات٣٣٣ و٣٣٩؛ و طبرانی به شماره‌های:٥٧٨٣،٥٨٣٤،٥٨٩٤و٥٩٩٦ روایتی را از طریق سهل بن سعد آورده‌اند. و احمد در مسند خود، ج ٥ ص٣٨٨؛ مسلم به شمارۀ ٢٢٩٧؛ و ابن ابی شیبه در مصنف خود، ج١١ص٤٤١ روایتی را از طریق حذیفه نقل کرده‌اند و بخاری پس از این حدیث، به شمارۀ٦٥٧٦ روایتی را در همین باب در حاشیه آورده است. همچنین در همین باب، احمد در مسند خود، ج ٥ صفحات ٤٨ و٥٠؛ و ابن ابی شیبه در مصنف خود، ج١١صص٤٤٣ و٤٤٤ از طریق روایت ابوبکره، حدیثی را آورده‌اند.

[٤٤٦]- در نسخه خطی (ب)، عبارت «لهم» بدان افزوده شده، امااین کلمه در «مسنداحمد» و در صحیح مسلم نیامده است.

[٤٤٧]- احمد در مسند خود، ج٣ ص١٠٢؛ مسلم به شمارۀ٤٠٠؛ ابوداود به شمارۀ٤٧٤٧؛ و نسائی در «الکبری»، ج٢ ص١٣٣ آن را روایت کرده‌اند.

[٤٤٨]- لفظ مسلم، «فإنّه» است.

[٤٤٩]- بخاری به شمارۀ٢٢٨٩؛ احمد در مسند خود، ج٤ص٣١٣؛ حمیدی به شمارۀ٧٧٩؛ و طبرانی در «المعجم الکبیر»، به شماره‌های: ١٦٨٨،١٦٨٩،١٦٩٠،١٦٩١،١٦٩٢،١٦٩٣،١٦٩٤ آن را روایت کرده‌اند.

[٤٥٠]- بخاری به شماره:٧٠٥٠ آن را روایت کرده است. شارح این حدیث را به معنا روایت کرده است. لفظ بخاری این است «أنا فَرَطُکُم علی الحوض من ورده، شرب منه، ومن شرب منه لَم يَظمَأ بعده أبداً، ليَرِدَنَّ أقوَمٌ أعرِفُهُم وَ يَعرِفُونی، ثُمَّ ِيُحالُ بَيني وَبَينَهُم» «من از شما سریع‌تر به سوی حوض کوثر پیش می‌روم. هر کس کنار آن رود، از آب آن می‌نوشد و هر کس از آب آن بنوشد، پس از آن هرگز تشنه نمی‌شود. افرادی که من آنان را می‌شناسم و آنان نیز مرا می‌شناسند از کنار من عبور می‌کنند سپس میان من و آنان، حایل ایجاد می‌شود». ابوحازم گفت: نعمان بن ابی عیاش از من شنید در حالی که من این حدیث را برایشان نقل می‌کردم، او گفت: این چنین از سهل شنیدی؟ گفتم: آری. گفت: من در حضور ابوسعید خدری بودم که از وی شنیدم که عبارتی را بدان می‌افزود، گفت «إنّهم مني، فيقال: إنك لا تدري ما بدّلوا بعدك، فأقول: سحقاً لمن بدّل بعدي» «آنان از امت من هستند. گفته می‌شود: تو نمی‌دانی که اینان بعد از تو چه تغییراتی را [در دین] ایجادکردند پس می‌گویم: هلاکت بر کسی که بعد از من تغییراتی را [در دین] ایجاد می‌کند». و مسلم به شماره‌های: ٢٢٩٠و٢٢٩١؛ واحمد در مسند خود، ج ٥ ص٣٣٣ آن را روایت کرده‌اند. همچنین به «التذکرة» اثر قرطبی، باب «ذکر من یطرد عن الحوض، ج١ص٣٠٦؛ شرح مسلم اثر نووی، ج٣صص١٣٦-١٣٧؛ وعمدة القاری اثر عینی، ج ١٥ص٢٤٣ مراجعه کنید.