شرح عقیده طحاویه

برائت و بیزاری از فرقه‏های گمراه

شرح عبارت: گفته: فهذا اشاره به تمام مطالبی است که از ابتدای کتاب تا اینجا گفته شد.

مشبهه، کسانی‏اند که خداوند سبحان را در صفاتش به مخلوق تشبیه نموده‏اند. گفته آنان برعکس گفته نصارا است که مخلوق – که عیسی  ÷ بود- را به خالق تشبیه کردند و او را اله و معبود قرار دادند. و اینان خالق را به مخلوق تشبیه می‏کنند، افرادی از قبیل داود جورابی و هم کیشانش.

معتزله؛ آن‌ها عمرو بن عُبید و واصل بن عطا غزّال[١٣٨٤] و یارانشان می‏باشند. از آن جهت به اینان معتزله می‏گویند که اینان پس از مرگ حسن بصری  / در اوایل قرن دوم هجری از جماعت مسلمانان کنار کشیدند و گوشه‏گیری اختیار کردند[١٣٨٥]. قتاده و دیگران می‌گویند: آنان معتزله هستند.

بعضی می‏گویند: واصل بن عطاء بود که اصول مذهب معتزله را پایه ریزی کرد و عمرو بن عبید شاگرد حسن بصری از او پیروی نمود. در زمان هارون الرشید، ابوالهذیل دو کتاب را برای معتزله تألیف کرد و مذهب آنان را تبیین و معرفی کرد.

[١٣٨٤]- او ابوحذیفه واصل بن عطاء مخزومی، برده آزاده شده آنان بصری و غزّال، رئیس معتزله است. وی انسانی بلیغ و ناطق و سخنور بود. به سال ٣٣١ هجری وفات یافت. شرح حالش در کتاب «السیر»، ج٥ شماره: ٢١٠ آمده است.

[١٣٨٥]- در حاشیه نسخه‏های خطی (أ) و (ب) عبارتی آمده که نص آن، چنین است: درست آن است که اینان از مجلس حسن بصری گوشه‏گیری اختیار کردند نه اینکه پس از مرگ وی، گوشه‏نشین شدند آن گونه که در این کتاب آمده است. نگا: «الفرق بین الفِرق» اثر بغدادی، صص١١٧-١١٨؛ «الملل و النحل» اثر شهرستانی ١/٦٤؛ «التبصیر في الدین»، اثر اسفرایینی، صص٤٠-٤١؛ «مفتاح السعادة»، اثر طاش کبری زاده، ٢/٣٢؛ «وفیات الأعیان»، ٤/٨٥؛ «الرد علی أهل الأهواء و البدع»، صص٤٠-٤١ اثر ابوحسن طرائفی ملطی شافعی مذهب، متوفای سال ٣٣٧ هجری.