شرح عقیده طحاویه

بیان دو صفت خالق و باری

شرح عبارت: ظاهر کلام شیخ طحاوی  / این است که او تسلسل امور حادث در گذشته را ممنوع و محال دانسته است. و در سخنانش عباراتی وجود دارد که نشان می‎دهد او تسلسل امور حادث در آینده را ممنوع و محال ندانسته است. و آن هم این عبارت است: «والجنة والنار مخلوقتان لا تفنيان أبداً ولا تبيدانِ»: «بهشت و دوزخ، مخلوق‎اند که هرگز فانی و نابود نمی‌شوند». این رأی، مذهب جمهور دانشمندان است همچنان که ذکر شد. و در فاسد بودن گفته کسانی که تسلسل امور حادث در گذشته و آینده را ممنوع و محال دانسته‎اند، شکی نیست که این قول جهم و پیروانش می‎باشد و او قائل به فانی بودن بهشت و دوزخ بوده است که إن شاء الله بعداً راجع به آن بحث می‎شود.

اما راجع به گفته کسانی که قائل به جایز بودن امور حادثی هستند که ابتدا و مبدئی ندارند و گفته کسانی که قائل به جایز بودن امور حادثی هستند که پایانی ندارند، اظهر آن است که قول کسانی که میان این دو فرق قائل می‎شوند، صحیح است؛ چون خداوند سبحان همیشه زنده بوده و هست و فعل هم از لازمه‎های حیات است. پس خداوند همیشه فاعل و کننده آنچه اراده کند، می‎باشد. همچنان که خودرا بدان موصوف نموده، آنجا که می‎فرماید: ﴿ذُو ٱلۡعَرۡشِ ٱلۡمَجِيدُ١٥ فَعَّالٞ لِّمَا يُرِيدُ١٦﴾[البروج: ١٥-١٦] «خدا صاحب ارجمند عرش است. آنچه بخواهد می‎کند».