توصیف حوض کوثر با توجه به احادیث وارده راجع به آن
آنچه از احادیث وارده در توصیف حوض کوثر خلاصه می‌شود، این است: آن، حوض عظیم وآبگیر مبارکی است. از نوشیدنی بهشت از رود کوثری که سفیدتر از شیر، سردتر از برف، شیرین‌تر از عسل و خوشبوتر از مشک است سرچشمه می‌گیرد.
حوض کوثر بی نهایت وسیع است. طول و عرض آن برابر است. هر زاویه از زوایای آن به اندازه مسیر یک ماه است. در برخی احادیث آمده است «أنه کلما شُرِبَ منه و هُوَ في زيادةٍ واتّساعٍ[٤٥١]، وأنَّه ينبت في حالٍ[٤٥٢] من المسك والرّضراضِ من اللّؤلؤ قُضبان الذهب، ويُثمِرُ ألوان الجواهر» «هر چه از آن نوشیده شود، به آب و وسعت آن افزوده می‌شود. این حوض از خاک نرم از مشگ و سنگریزه‌های لؤلؤ روئیده می‌شود. ستونهای آن، طلاست و میوه آن رنگهای جواهر می‌باشد». پاک و منزه است آفریدگاری که هیچ چیز او را درمانده نمی‌سازد. دراحادیث آمده است «إنّ لکل نبيٍّ حوضاً، وإنَّ حَوضَ نبيِّنا ج أعظمها وأجلُّها[٤٥٣] وأکثر وارِداً»[٤٥٤] «همانا هر پیامبری حوضی دارد و حوض پیامبر ما ج از همه آن حوض‌ها، عظیم‌تر و بزرگ‌تر است و از همه شان افراد بیشتری بر آب [آن حوض] فرود می‌آیند». خداوند به لطف و کرم خویش ما را از آن افراد قرار دهد!
علامه ابوعبدالله قرطبی[٤٥٥] / در کتاب «التذکرة» می‌گوید[٤٥٦]: راجع به محاسبه اعمال و حوض اختلاف وجود دارد که کدام یک قبل از دیگری است؟ بعضی گفته‌اند: محاسبه اعمال قبل از حوض است و عده دیگری بر این باورند که حوض قبل از محاسبه اعمال می‌باشد. ابوالحسن قابسی[٤٥٧] می‌گوید: صحیح آن است که حوض قبل از محاسبه اعمال است. قرطبی گوید: مفهوم و قرائن و اوضاع اقتضای آن را می‌کند که حوض پیش از محاسبه اعمال باشد، چون انسان‌ها با حالت تشنه از قبرهایشان بیرون می‌آیند همان طور که گفته شد؛ از این رو حوض کوثر پیش از محاسبه اعمال و گذشتن از پل صراط است. ابوحامد غزالی / در کتاب «کشف علم الآخرة» می‌گوید: برخی از مصنفانِ سلف صالح نقل کرده‌اند که حوض کوثر پس از پل صراط می‌باشد، اما این اشتباه از طرف گوینده‌اش است. قرطبی گوید: قضیه همچنان است که غزالی گفته، سپس می‌افزاید «به ذهنت خطور نکند که حوض کوثر در این زمین است، بلکه آن در زمینی است که تغییر یافته، در زمینی که مثل نقره سفید است و در آن خونی ریخته نشده و احدی بر روی آن هرگز مظلوم واقع نشده است و خداوند جبار برای داوری ظاهر می‌شود». پس خداوند بکشد کسانی را که وجود حوض کوثر را انکار می‌کنند و چقدر شایسته آنان است که در روز تشنگی شدید، میان آنان و فرود آمدن بر سر حوض کوثر حایل ایجاد شود و آنان ازآن محروم شوند.
***
قوله «والشفاعة الّتي ادَّخَرها لهم حقٌّ، کما رُویَ في الأخبار».
ترجمه «شفاعتی که خداوند آن را برای بندگانش [تا روز قیامت] ذخیره کرده، حق است همان گونه که در روایات آمده است».
[٤٥١]- از عبارت «و در برخی احادیث آمده است ...» تااینجا در کتاب «البدایة والنهایة» اثر ابن کثیر، ج ١ص٣٦٩ نیامده است در حالی که متن عبارات از آن نقل شده است.
[٤٥٢]- در اصل نسخه‌های خطی به «خلاله» تغییر یافته است. این توصیف در حدیثی طولانی از روایت عبدالله بن مسعودآمده که احمد در مسند خود، ج١صص٣٩٨-٣٩٩ آن را روایت کرده است. و در سند آن، عثمان بن عمیر بحلی وجود دارد که ضعیف است. لفظ احمد در مسندش چنین است «حاله المسك و رضراضه الثوم...قضبان الذهب وثمره ألوان الجواهر» «خاک نرم آن مشگ و سنگریزه‌های آن، گیاه خوشبوی ثوم است... ستونهایش، طلا و میوه آن، رنگهای جواهر می‌باشد».
[٤٥٣]- در نسخه‌های خطی(أ)، (ج)، (د)، «وإجلالها» آمده و در نسخه چاپ مکه «وأحلاها»آمده است.
[٤٥٤]- از عبارت «و در احادیث آمده است...» تا اینجا را ابن کثیر در کتاب «البدایة والنهایة»، ج١ص٣٦٩ به صورت عنوانی زیر روایت ابوسعید خدری که در کتاب «الأهوال» اثر ابن ابی الدنیا و «سنن ابن ماجه» به شماره: ٤٣٠١ روایت شده، آورده است. در سند این روایت، عطیه عوفی قرار دارد که ضعیف است. و ترمذی به شماره: ٢٤٤٥ از طریق روایت سمرة بن جندب آن را آورده که در این روایت سمرة بن جندب گوید: رسول خدا ج فرمود «إنَّ لکل نبيٍّ حوضاً، وإنّهم يتباهون أيهم أکثر واردة، وإنّي أرجواأن أکون أکثرهم واردةً» «هر پیامبری حوضی دارد و آنان به این امر مباهات می‌کنند که کدام یک از آنان است که افراد بیشتری برآب فرود آیند، و من امیدوارم که نسبت به همه آنها افراد بیشتری بر آب [حوض من] فرود آیند». در سند این روایت، سعید بن بشیر قرار دارد که ضعیف است ولی «عنعنه» اوحسن است. ترمذی آورده که این روایت به طور مرسل وارد شده و گوید: آن، صحیح‌تر است. وهیثمی درکتاب «مجمع الزوائد»، ج١٠ص ٣٦٣ آنراآورده و گوید: طبرانی به شماره: ٧٠٥٣ آن را روایت کرده و در سند آن، مروان بن جعفر سمری قراردارد که ابن ابی حاتم او راثقه دانسته ولی ازدی گوید: محدثان در خصوص وی حرف زده‌اند (در ثقه دانستنش شک دارند)، و بقیه راویانش، ثقه‌اند. به کتاب «فتح الباری»، ج١١ص٤٦٧ مراجعه نمائید.
[٤٥٥]- او ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابی بکر فرح انصاری خزرجی مالکی، صاحب تفسیر مشهوری است که نشان دهنده امامت و پیشوائی‌اش و کثرت اطلاعات و آگاهی‌هایش و فراوانی فضل و بزرگی‌اش و تبحر وی در علوم و فنون مختلف می‌باشد. وی به سال٦٧١ هـ.ق وفات یافت. او غیر از آن قرطبی محدث ابوعباس احمد بن عمر صاحب کتاب «المفهم لماأشکل من تلخیص کتاب مسلم» است، که درسال ٦٥٦هـ. وفات یافته است. این یکی، شیخ و بزرگ مفسران است. شارح برخی از شرحش را به سمع وی رسانده است. به «طبقات المفسرین» اثر داودی، ج٢ص٦٩؛ و «حسن المحاضرة»، ج١ص٤٥٧ مراجعه کنید.
[٤٥٦]- «التذکرة»، ج ١صفحات ٣٠٤و٣٠٢ و به کتاب «فتح الباری»، ج١١ ص٤٦٦ مراجعه نمائید.
[٤٥٧]- او امام و حافظ و فقیه و دانشمند مغرب، ابوالحسن علی بن خلف قروی قابسی مالکی است. وی مؤلف، انسانی بیدار و هوشیار و متدین و متعهد و پرهیزکار بود. ابوالحسن قابسی / نابینا بود. وی به سال ٤٠٣هـ.ق دار فانی را وداع گفت. شرح حالش در کتاب «سیرأعلام النبلاء»، ج١٧ شماره: ٩٩ آمده است.