۲- حکم طهارت
پاکیزگی یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های دین اسلام بوده و مراد از آن نظافت و پاکیزگی زن مسلمان از حیث ظاهر و باطن است، و زن مسلمان را به پاک نمودن قلب از شرک و کینه و عداوت فرا می‌خواند، خدای متعال می‌فرماید:
﴿يَوۡمَ لَا يَنفَعُ مَالٞ وَلَا بَنُونَ ٨٨ إِلَّا مَنۡ أَتَى ٱللَّهَ بِقَلۡبٖ سَلِيمٖ ٨٩﴾[الشعراء: ۸۸].
«قیامت روزی است که سامان و فرزندان نفعی نرسانند مگر آن‌کس که با دلی پاکیزه (از شرک) به محضر خدا آید».
می‌فرماید:
﴿وَقُل لِّعِبَادِي يَقُولُواْ ٱلَّتِي هِيَ أَحۡسَنُ﴾[الإسراء: ۵۳].
«(ای محمد!) بندگان مرا بگوی که یکدیگر را سخن نیکو گویند...»
همچنین زن مسلمان را به پاک نگه‌داشتن اعضایش از معاصی فرا می‌خواند و می‌فرماید:
﴿...إِنَّ ٱلسَّمۡعَ وَٱلۡبَصَرَ وَٱلۡفُؤَادَ كُلُّ أُوْلَٰٓئِكَ كَانَ عَنۡهُ مَسُۡٔولٗا ٣٦﴾[الإسراء: ۳۶].
«بی‌گمان گوش و چشم و دل همه مورد پرس‌وجوی از آن قرار می‌گیرد».
چنانچه برخواهر مسلمان واجب می‌گرداند قبل از این‌که داخل نماز شود تن و جامه و جای نماز را از نجاسات ظاهری پاک نماید، تا بدان وسیله اشاره‌ای به پاکیزگی قلبی و دوام بر آن باشد.
ابوهریره ساز رسول‌خداصروایت کرده که فرمود: «لاَ يَقْبَلُ اللَّهُ صَلاَةَ أَحَدِكُمْ إِذَا أَحْدَثَ حَتَّى يَتَوَضَّأَ» [۲]. «خداوند نماز هیچ‌کدام از شما را بدون وضوء نمی‌پذیرد».
ابومالک‌اشعریساز رسول گرامی اسلامصروایت کرده که فرمود: «الطُّهُورُ شَطْرُ الإِيمَانِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ تَمْلأُ الْمِيزَانَ. وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ تَمْلآنِ - أَوْ تَمْلأُ - مَا بَيْنَ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ، وَالصَّلاَةُ نُورٌ وَالصَّدَقَةُ بُرْهَانٌ وَالصَّبْرُ ضِيَاءٌ وَالْقُرْآنُ حُجَّةٌ لَكَ أَوْ عَلَيْكَ كُلُّ النَّاسِ يَغْدُو فَبَائِعٌ نَفْسَهُ فَمُعْتِقُهَا أَوْ مُوبِقُهَا» [۳].
«پاکیزگی نصف ایمان است و گفتن الحمدلله ترازوی حسنات را لب‌ریز می‌نماید و گفتن سبحان‌الله و الحمدلله باهم، مابین آسمان‌ها و زمین را پر خواهد کرد، و نماز نور است، و صدقه نشانۀ ایمان است. و صبر روشنایی است و قرآن دلیلی است به نفع تو یا برعلیه تو، هر انسانی در آغاز روز، فروشندۀ نفس خویش است که نتیجۀ این معامله یا منجر به آزادکردن نفس می‌شود و یا هلاک نمودن آن».
این حدیثی است بسیار عظیم و اصلی است از اصول اسلام که شامل قواعد مهم اسلام می‌گردد. کلمۀ شطر به معنی نصف است، و بنابرقولی: ثواب نظافت آن قدر زیاد می‌شود تا به درجۀ ثواب نصف ایمان می‌رسد. بنابه قولی دیگر: چنان که ایمان آوردن گناهان گذشته را محو می‌نماید، وضوگرفتن نیز چنان است، چون وضو بدون ایمان صحت ندارد، زیرا صحت آن بستگی به ایمان دارد لذا وضو شرط ایمان است. بنا به قولی دیگر مراد از ایمان در این حدیث، نماز است چنانچه در قرآن می‌فرماید:
﴿وَمَا كَانَ ٱللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَٰنَكُمۡ﴾[البقرة: ۱۴۳].
«و خداوند هرگز اجر نماز شما را ضایع نخواهد کرد».
طهارت شرط صحت نماز است بنابراین طهارت شرط (نصف) ایمان است، و لازم نیست که لفظ شطر نصف حقیقی باشد. این قول از سایر اقوال به صواب نزدیک‌تر است.
احتمال دارد به معنای تصدیق قلبی و فرمانبرداری ظاهری باشد که هم تصدیق قلبی و هم فرمانبرداری ظاهری دو بخش ایمان را تشکیل می‌دهند، و طهارت شرط درست بودن نماز است بنابراین، طهارت عبارت از فرمانبرداری ظاهری است. خدای متعال داناتر است.
عبدالله‌بن‌عمر بگوید: شنیدم از رسول‌خدا که می‌فرمود:
«لاَ تُقْبَلُ صَلاَةٌ بِغَيْرِ طُهُورٍ وَلاَ صَدَقَةٌ مِنْ غُلُولٍ» [۴].
«نماز بدون وضو و طهارت و صدقه توأم با خیانت پذیرفته نیست».
این حدیث نصی است بر وجوب طهارت برای نماز. اجماع بر این است که طهارت شرط صحت نماز بوده و داشتن وضو برای هر نمازی فرض است به دلیل قول خدای ﻷکه می‌فرماید:
﴿إِذَا قُمۡتُمۡ إِلَى ٱلصَّلَوٰةِ﴾[المائدة: ۶].
«هرگاه برای نماز بپا خاستید...»
ای‌خواهر مسلمانم بدانید که تجدید وضو برای هر نمازی مستحب است.
اجماع امت بر این است نماز بدون طهارت [به وسیلۀ آب یا خاک] حرام است، و در رابطه با این موضوع تفاوتی میان نماز واجب و سنت و سجده‌های تلاوت و شکر و نماز جنازه نبوده و برای هرکدام داشتن وضو یا تیمم واجب است.
خواهر مسلمانم، اگر بدون عذر شرعی و از روی عمد نماز را بدون طهارت بخوانی گناهکار هستی. جمهور علمای اسلام بر این رأی اتفاق دارند. از ابوحنیفه /نقل است: کسی که عمداً وضو نگیرد و نماز بخواند کافر است. چون نشانۀ به بازی گرفتن این فرضیۀ دینی است، ولی دلیل ما بدون وضو بر کافر نبودن او و فقط گناهکار بودن این است که، کفر به اعتقاد درونی بستگی دارد نه اعمال ظاهری، و چنین نمازگزاری اگر دارای اعتقادی صحیح باشد کافر محسوب نمی‌شود بلکه تنها عاصی است. البته این در حالتی است که شخص بی‌وضو معذور نباشد. اما در صورت وجود عذر از قبیل این که آب یا خاک خالص در دسترس نباشد چهار قول از امام شافعی روایت شده است که هر کدام از این اقوال مذهب یکی از علماء می‌باشد:
یکم: واجب است با این حال نماز بخواند و هرگاه امکان طهارت یافت واجب است آن را اعاده نماید.
دوم: حرام است نماز بخواند و در وقت امکان طهارت و قضای آن واجب است.
سوم: در چنین حالی خواندن نماز مستحب است ولی در وقت امکان طهارت قضای واجب است.
چهارم: واجب است آن را بخواند و قضای آن واجب نیست.
خداوند سبحان نماز بندگان خود (زن یا مرد) را بدون وضو نمی‌پذیرد، چون وضو اصل و اساس نماز است چنانچه رسول‌خداصبه ما خبر داده و فرموده:
«لاَ تُقْبَلُ صَلاَةٌ بِغَيْرِ طُهُورٍ».
«نماز بدون طهارت پذیرفته نیست».
[۲] روایت از امام بخاری. [۳] روایت از امام مسلم. [۴] روایت از امام مسلم.