فقه جامع بانوان

۲۶- ارکان نماز

ای خواهر مسلمانم، نماز دارای ارکانی است که بدون رعایت آن‌ها نماز شما صحیح نیست. بنابراین بر شما واجب است آن ارکان را بشناسید و تفاوت میان آن‌ها و سنت‌های نماز را بدانید. ارکان نماز عبارتند از:

۱- نیت: نیت به معنای قصد انجام نماز است و محل آن قبل می‌باشد، پیامبرصفرمود: «إِنَّمَا الأَعْمالُ بِالنِّیَاتِ»«هر عملی وابسته به نیت است». (روایت از بخاری و مسلم).

بنابراین اگر کسی بدون نیت نماز بخواند نمازش باطل است.

۲- گفتن تکبیرتحرم: این تکبیر را در حال ایستاده و رو به قبله می‌گویید.

اگر کسی تکبیرة‌الإحرام را ترک نماید نمازش باطل است. رأی جمهور بر این است که نماز بدون تبکیرة‌الإحرام منعقد نمی‌گردد. چون تکبیر در نزد فقهاء هم رکن است و هم شرط و هم صورت نماز است و هم پیروی عملی از روش آن حضرت است.

۳- خواندن فاتحه: خواندن سوره فاتحه یکی از ارکان نماز است، عباده بن صامت گوید: رسول‌خداصفرمود: «کسی که در نماز فاتحه را نخواند در اصل نماز نخوانده است». (روایت از دارقطنی).

این حدیث دلیل بر تعیین خواندن فاتحه در نماز است و نماز بدون آن صحیح نیست. و سوره‌ی دیگری نمی‌تواند جایگزین آن شود. مالک و شافعی و جمهور علمای صحابه و تابعین بر این مذهبند.

۴- رکوع: رکوع به معنی خم کردن پشت و نهادن کف دست‌ها بر دو زانو در حالت اعتدال و توأم با طمأنینه است.

از ابومسعود عقبه‌بن عامر روایت شده که: «به رکوع رفت و میان دست‌ها و پهلوهایش فاصله ایجاد کرد و کف دست‌ها را بر زانو نهاد و انگشت‌هایش را به صورت باز بر زانوهایش قرار داد و آنگاه گفت: «رسول‌خداصرا دیدم که این گونه نماز می‌خواند». (روایت از احمد و ابوداود و نسائی).

۵- اعتدال: بعد از رکوع لازم است بلند شده و پشت خود را راست کرده و به صورت معتدل بایستد و طمأنینه را رعایت کند.

ابوهریره سگوید: رسول‌‌خداصفرمود: «خداوند به نماز آن کسی که مابین رکوع و سجود پشت خود را راست نمی‌نماید هیچ توجهی نمی‌کند». (روایت از احمد).

علی‌بن‌شیبان سگوید: رسول‌خداصفرمود: «نماز کسی که پشتش را در بین رکوع و سجود راست نمی‌کند، درست نیست». (روایت از احمد و ابن‌ماجه).

ابومسعود انصاریسگوید: رسول‌خداصفرمود: «کسی که پشت خود را در رکوع و سجود راست ننماید نمازش صحیح نیست». (روایت از پنج محدث با تصحیح ترمذی).

خواهر مسلمان، اگر برای اعتدال دست‌ها را بلند نکند نمازش صحیح است. چون ایجاد فاصله میان دست و پهلو برای زنان لازم نیست.

۶- سجود: سجود عبارت از نهادن پیشانی و بینی با دو کف دست و هر دو زانو و نوک انگشتان هر دو پا بر زمین، توأم با اعتدال و طمأنینه است. ابووائل بن‌حجرسگوید: «رسول‌خداصرا در حال رفتن به سجده دیدم که اول دو زانو را بر زمین نهاد و هنگام بلند شدن از سجده دست‌ها را قبل از زانوهایش بلند می‌کرد».

(روایت از پنج محدث غیر از احمد).

خواهر مسلمان، لازم است بداند که اعضای سجود هفت است و در حال سجود باید این هفت اعضاء بر زمین قرار گیرند. به دلیل حدیثی که پیامبرصفرمود: «به من امر شده بر هفت استخوان سجده کنم: بر پیشانی و با دست به بینی هم اشاره کرد و همچنین بر دو دست و دو زانو و دو پا».

۷- بلند شدن از سجده و نشستن بین دو سجده با حالت اعتدال و طمأنینه، به دلیل حدیثی که ابوهریرهسروایت می‌کند: «رسول‌خداصداخل مسجد شد و سپس مردی هم داخل مسجد شد و نماز خواند و آمد و به رسول خداصسلام داد. پیامبر فرمود: برگرد و نمازت را دوباره بخوان، چون نماز نخواندی. آن مرد برگشت و نمازی مانند نماز قبلی خواند دوباره آمد و بر آن حضرتصسلام کرد، پیامبر فرمود: برگرد و نمازت را بخوان چون نماز نخواندی. تا سه مرتبه این را فرمود، آن مرد گفت: سوگند به خدایی که تو را به حق فرستاده از این بهتر نمی‌دانم، به من یاد بده که چگونه نماز بخوانم، فرمود: هرگاه برای نماز می‌ایستی تکبیر بگو و به دنبال آن آنچه از قرآن برایت میسر است بخوان، بعد از آن به رکوع برو و از حرکت باز ایست، سپس از رکوع بلند شو و با حالت معتدل بایست، بعد از آن به سجده برو و از حرکت باز ایست، سپس از سجده بلند شو و بنشین و از حرکت باز ایست، دوباره به سجده برو و از حرکت باز ایست و بعد از آن تمام نمازت را این گونه بخوان». (حدیث متفق‌علیه).

در روایتی دیگر آمده که قبل از حدیث فوق این جمله را به وی یادآور شد و فرمود: «هرگاه برای نماز برخاستی وضوی کامل بگیر سپس رو به قبله کن و تکبیر احرام بگو».

رسول‌خداصهنگام بلند شدن از سجده دو کف دست خود را بر ران‌های خود می‌نهاد.

۸- سلام: به این صورت بعد از اتمام تشهد بگویید: «السلام عليکم ورحمة‌الله وبرکاته»و از دوش راست و چپ سلام بده.

۹- ای خواهر مسلمان، باید بدانی رعایت ترتیب در ارکان نماز بر تو واجب است. برای مثال نباید قبل از گفتن تکبیرة‌الإحرام فاتحه را خواند. یا قبل از رکوع به سجده رفت، چون نماز رسول‌خداصبر این شیوه و شکل بوده و به اصحابس نیز این گونه آموخته است. بخاری در صحیح خود آورده است که رسول خداصفرمود: «به گونه‌ای نماز بخوانید که من می‌خوانم» بنابراین تقدیم چیزی از آخر نماز در اول آن و تأخیر چیزی از اول نماز به آخر آن جایز نبوده و هرکس این چنین نمازی بخواند باطل است.