فقه جامع بانوان

۱۱- حالات خواهر شقیقه در رابطه با اخذ ارث

خداوند می‌فرماید:

﴿يَسۡتَفۡتُونَكَ قُلِ ٱللَّهُ يُفۡتِيكُمۡ فِي ٱلۡكَلَٰلَةِۚ إِنِ ٱمۡرُؤٌاْ هَلَكَ لَيۡسَ لَهُۥ وَلَدٞ وَلَهُۥٓ أُخۡتٞ فَلَهَا نِصۡفُ مَا تَرَكَۚ وَهُوَ يَرِثُهَآ إِن لَّمۡ يَكُن لَّهَا وَلَدٞۚ فَإِن كَانَتَا ٱثۡنَتَيۡنِ فَلَهُمَا ٱلثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَكَۚ وَإِن كَانُوٓاْ إِخۡوَةٗ رِّجَالٗا وَنِسَآءٗ فَلِلذَّكَرِ مِثۡلُ حَظِّ ٱلۡأُنثَيَيۡنِ﴾[النساء: ۱۷۶].

«از تو می‌پرسند (دربارۀ نحوۀ میراث کسی که مرده است و فرزند، و پدری از خود به جای نگذاشته است)، در پاسخ بگو: خداوند دربارۀ (چنین کسی که مشهور به) کلاله (است) حکم صادر می‌کند: اگر مردی وفات کند و فرزندی نداشت و دارای خواهری بود (پدری و مادری، یا پدری) نصف ترکه از آن او است، (و اگر خواهری بمیرد) و فرزندی نداشته باشد برادر «پدری و مادری، یا پدری» همۀ ترکه را به ارث می‌برد، و اگر دو خواهر یا بیشتر بودند دو سوم ترکه را به ارث می‌برند، و اگر برادران و خواهران باهم باشند هر مردی به اندازۀ سهم دو زن ارث می‌برد»

و خواهر شقیقه در رابطه با گرفتن میراث پنج حالات دارد:

اول: هرگاه تنها باشد و متوفی، فرزند، یا فرزند فرزند و پدر و برادر شقیق نداشت، نصف ماترک را می‌گیرد.

دوم: اگر دو خواهر و بیشتر بودند و کسی نباشد که آنان را تعصیب و حجب کند، دو سوم ماترک را می‌گیرند.

سوم: اگر برادر یا برادران شقیق داشتند، مذکر دو برابر سهم مؤنث را اخذ می‌کند.

چهارم: اگر متوفی، دختر یا دختر پسر همراه خواهر داشت، در این صورت خواهر شقیقه، عصبه محسوب و بعد از دریافت سهم‌الإرث از جانب اصحاب فروض، باقیمانده را با تعصیب دریافت می‌دارد و اگر بیش از یک خواهر باشند باقیمانده را به تساوی میان خود تقسیم می‌نمایند.

پنجم: اگر متوفی پسر، یا پسر پسر، و یا پدر از خود به جای گذاشت در هر کدام از این حالات خواهر حجب می‌شود. (از ارث بی‌بهره می‌ماند).

یعنی در صورت وجود فرع وارث مذکر مانند پسر و پسر پسر، یا وجود اصل وارث مذکر مانند پدر بنا به اتفاق همه، و نزد ابوحنیفه به وسیلۀ جد، حجب می‌گردد.

بنابراین، اگر شخصی بمیرد و وارثان او یک همسر و یک خواهر شقیقه و مادر باشند به این ترتیب ارث می‌گیرند.

همسر او یک چهارم ترکه می‌گیرد چون متوفی پسر و دختر ندارد، و خواهر او نصف ترکه می‌گیرد چون تنها است، و مادر او یک سوم ترکه می‌گیرد چون فرع وارث وجود نداشته و بجز یک خواهر، خواهر و برادر دیگری ندارد.

و اگر زنی فوت کند و وارثان او، شوهر و یک دختر و یک پسر و یک برادر پدری و یک خواهر پدری باشند، شوهر یک چهارم ترکه می‌گیرد چون فرع وارث وجود دارد، و دختر، نصف ترکه را می‌گیرد چون تنها است و معصب ندارد، و دختر پسر یک ششم ترکه می‌گیرد چون متوفی دختر دارد، و سهام این دو، دو سوم ترکه را تکمیل می‌کند و باقیماندۀ آن برای برادر و خواهر پدری بوده و سهم برادر دو برابر سهم خواهر می‌باشد.

و اگر زنی فوت کرد و وارثان او عبارت بودند از: شوهر، و یک خواهر شقیقه، و یک دختر پسر، در این صورت شوهر یک چهارم ترکه می‌گیرد چون فرع وارث وجود دارد، و خواهر شقیقه می‌باشد چون به علت وجود دختر پسر، عصبۀ مع‌الغیر محسوب می‌شود.

و اگر شخصی فوت کرد و یک پسر پسر، و یک خواهر شقیقه داشت، تمام ترکه برای پسر پسر بوده و خواهر شقیقه را حجب می‌کند.

واگر شخصی فوت کند و دارای یک دختر، و یک همسر، و پدر، و دو خواهر شقیقه باشد به این صورت ارث می‌گیرند: دختر، نصف ترکه می‌گیرد چون تنها است و کسی ندارد او را تعصیب نماید، و همسر یک هشتم ترکه می‌گیرد چون فرع وارث وجود دارد، و پدر یک ششم ترکه را فرض و تعصیب می‌گیرد، و دو خواهر شقیقه به واسطۀ پدر حجب می‌شوند.