فقه جامع بانوان

۱۹- حالات برادران و خواهران مادری در اخذ ارث

خداوند می‌فرماید:

﴿وَإِن كَانَ رَجُلٞ يُورَثُ كَلَٰلَةً أَوِ ٱمۡرَأَةٞ وَلَهُۥٓ أَخٌ أَوۡ أُخۡتٞ فَلِكُلِّ وَٰحِدٖ مِّنۡهُمَا ٱلسُّدُسُۚ فَإِن كَانُوٓاْ أَكۡثَرَ مِن ذَٰلِكَ فَهُمۡ شُرَكَآءُ فِي ٱلثُّلُثِۚ مِنۢ بَعۡدِ وَصِيَّةٖ يُوصَىٰ بِهَآ أَوۡ دَيۡنٍ غَيۡرَ مُضَآرّٖۚ وَصِيَّةٗ مِّنَ ٱللَّهِۗ وَٱللَّهُ عَلِيمٌ حَلِيمٞ ١٢﴾[النساء: ۱۲].

«اگر مرد یا زنی که ارث می‌گذارد کلاله باشد (یعنی نه فرزند و نه پدر و مادر داشته باشد) و یک برادر یا خواهر (مادری) داشت، هر یک از آن برادر و خواهر یک ششم ارث می‌گیرند اگر بیش از یک نفر باشند همگی در یک سوم ارث باهم شریک هستند (پسر و دختر) البته بعد از وصیت یا دین، وصیتی که سبب زیان حق نباشد. این است اندرز خداوند که دانا و بردبار است».

از این آیۀ کریمه چنین مستفاد می‌شود که شرط گرفتن ارث برادران و خواهران مادری این این است که میت نه پدر داشته باشد و نه پسر، و از نظر جمهور فقها منظور از کلاله میتی است که از جانب پدر و بالاتر و از جانب پسر و پایین‌تر وارثی نداشته باشد.

برای برادران و خواهران مادری در رابطه با اخذ ارث سه حالت وجود دارد:

۱- یک ششم ماترک، در صورتی که تنها باشد و هیچ تفاوتی میان مذکر و مؤنث نیست.

۲- یک سوم ماترک، در صورتی که دو نفر و بیشتر باشند اعم از اینکه مذکر باشند یا مؤنث یا ترکیببی از هر دو صنف باشند.

۳- محرومیت از ارث در صورت وجود فرع وارث و اصل مذکر.

منظور از فرع وارث، پسر، پسر پسر، دختر، و دختر پسر است. و مراد از اصل مذکر، پدر، پدر پدر است. که پدر پدر جد عاصب می‌باشد.