فقه جامع بانوان

۸- حالات زوج در رابطه با ارث:

خداوند سبحان می‌فرماید:

﴿۞وَلَكُمۡ نِصۡفُ مَا تَرَكَ أَزۡوَٰجُكُمۡ إِن لَّمۡ يَكُن لَّهُنَّ وَلَدٞۚ فَإِن كَانَ لَهُنَّ وَلَدٞ فَلَكُمُ ٱلرُّبُعُ مِمَّا تَرَكۡنَۚ﴾[النساء: ۱۲].

«برای شما نصف دارایی به جای ماندۀ همسرانتان است اگر فرزندی نداشته باشند، و اگر فرزند داشته باشند سهم شما یک چهارم ترکه است».

از این آیۀ شریفه در می‌یابیم که زوج در ارث گرفتن از همسر متوفی یکی از دو حالت زیر را دارد:

اگر زوجه، فرزند، یا فرزند پسر نداشت نصف ماترک را می‌گیرد، و اگر فرزند یا فرزند پسر داشت یک چهارم ماترک را می‌گیرد.

امام مالک گوید: میراث مرد از زن اگر از خود، فرزند، یا فرزند پسر از او، یا غیر او به جای نگذاشته باشد، نصف ماترک است. و اگر فرزند، یا فرزند پسر، مذکر، یا مؤنث از خود به جای گذاشت، بعد از دادن بدهیها و اجرای وصیت، یک چهارم ماترک است.

از نظر جمهور فقها مراد از ولد در قرآن ولدی است که زوج را از نصف ماترک به یک چهارم آن حجب کند، که همانا عبارت از فرع وارث به سبب فرض یا تعصیب است. این تعریف ایشان شامل اولاد مستقیم اعم از ذکور و اناث می‌شود، مانند: پسر و دختر. و نیز شامل اولادی است که یک نفر مذکر میان آنان و میت واسطه باشد، مانند: پسر پسر، و دختر پسر.

مشروط نیست اولادی که زوج را از نصف ماترک به یک چهارم آن حجب می‌کنند، از خود همان زوج باشند، بلکه هر فرع وارثی برای زوجه اعم از اینکه از خود او باشد یا غیر او، او را حجب نقصان می‌کند، و تنها آنچه مشروط است، این است که هیچ‌گونه مانع ارثی نداشته باشد، زیرا اگر مانعی در میان باشد کأن لم یکن‌تلقی شده و در سهم الإرث زوج، و هیچ‌کدام ار ورثه تأثیری ندارد.