۶- نصاب زکات حبوبات و میوه‌ها:
از ابوسعید خدریسروایت شده که: «در کمتر از پنج وسق در خرما و مویز و حبوبات زکات واجب نمی‌شود». (متفق‌علیه).
ابوهریرهسگوید: رسول خداصفرمود: «در مقدار کمتر از پنج وسق زکات واجب نیست». (روایت از احمد و بیهقی).
اکثر اهل علم معتقداند که: زمانی زکات در زروع و ثمار واجب می‌شود که: بعد از پاکیزه نمودن آن از هر گونه کاه و پوست و اضافاتی به مقدار پنج وسق برسد، اما اگر از آن اضافات پاکیزه نگردد در ده وسق زکات واجب می‌گردد.
مذهب ابوحنیفه و مجاهد بر این است که: زکات در کم و زیاد آن واجب است به دلیل عمومیت فرموده پیامبر خداصکه فرمود: «در آنچه به وسیلۀ آب آسمان آبیاری می‌شود یک دهم زکات هست» چون به طور اطلاق فرموده است سپری شدن سال بر آن مطرح نیست لذا نصاب نیز در آن مطرح نیست.
ابن‌القیم گوید: سنت صحیح و صریح و محکم دربارۀ مقدار نصاب حبوبات پنج وسق را تعیین کرده است مانند این فرموده که: «در آنچه به وسیله آب باران آبیاری می‌شود یک دهم و در آنچه به وسیلۀ کشیدن آب از چاه، یا ابزار دیگر آبیاری می‌شود یک بیستم زکات واجب است».
این حکم شامل کم و زیاد می‌گردد و گاهی حدیث خاص در تعارض با آن بوده و دلالت عام بر خاص قطعی است و در صورت تعارض عام و خاص، احتیاط آن است که عام را بر خاص تقدیم کرده و عمل به وجوب آن در عام نماییم.
ابن قدامه دربارۀ حدیث: «در کمتر از پنج وسق زکات واجب نیست» گفته: این حدیث، خاص بوده و تقدیم آن بر حدیث عام و تخصیص آن واجب است، چنانچه حدیث: «درکمتر از پنج نفر شتر زکات نیست» تخصیص می‌دهیم.
زیرا این مالی است که زکات در آن واجب است و به مانند سایر اموال زکوی در صورت کمتر از حد نصاب، زکات در آن واجب نیست. اما گذشت یک سال بر آن معتبر نیست چون، جز با درو کردن، افزایش آن حاصل و کامل نمی‌شود، نه این که درو نشده و به حال خود رها شود.
ولی در غیر آن گذشت یک سال معتبر است چون کمال آن در پایان سال معلوم می‌گردد و رسیدن به حد نصاب بدین خاطر معتبر است که صاحب مال توان کمک و دستگیری نیازمندان را داشته باشد.
بعد از روشن شدن مطالب فوق لازم است بدانید: صاع عبارت از یک کاسه و یک سوم آن است.
بنابراین، نصاب حبوباتی که در پوسته هستند پنجاه پیمانه است، ابن‌قدامه گفته: اگر از اموالی نبود که با پیمانه مقدار آن معلوم گردد مانند زعفران، پنبه و دیگر اموالی که با وزن تعیین می‌شوند، حد نصاب آن هزار و ششصد رطل عراقی است و در این‌ها وزن، به جای پیمانه معتبر است.
ابویوسف گوید: زکات در اموال غیر قابل پیمانه شدن وقتی واجب می‌شود که: قیمت آن معادل اقل نصاب اموالی باشد که پیمانه می‌شود. بنابراین زمانی زکات در پنبه واجب می‌شود که قیمت آن معادل قیمت پنج وسق جو و امثال آن باشد چون مانند کالاهای تجاری است و قیمت آن معتبر است.
محمد گوید: در چنین اموالی زکات واجب نیست مگر این که مقدار آن به پنج برابر معیار خود برسد، برای نمونه در پنبه وقتی زکات واجب می‌شود که به پنج قنطار برسد چون واحد تعیین مقدار آن قنطار است، چنان که در غیر آن که واحد تعیین مقدار وسق است باید به پنج وسق برسد، و زکات بر اساس بالاترین معیار آن‌ها تعیین می‌شود.