۱- تعریف آن:
خداوند متعال می‌فرماید:
﴿إِنَّا كُلَّ شَيۡءٍ خَلَقۡنَٰهُ بِقَدَرٖ ٤٩﴾[القمر: ۴۹].
«ما هر چیزی را به اندازۀ لازم (و از روی حساب و نظام) آفریده‌ایم».
قدر با فتح قاف و دال، راغب اصفهای در تعریف آن گوید: قدر از حیث وضع کلمه، دلالت بر قدرت و مقدوراتی دارد که در علم خدا وجود خواهند داشت، و عقلاً متضمن اراده و نقلاً در برگیرندۀ قول است. و خلاصه، عبارت از وجود چیزی در زمان مقرر و بر حالت مطابق با علم و اراده و قول است. و «قدرالشیء» یعنی به آن حکم کرده است، و قراءت آن با تخفیف نیز جایز است.
ابن‌القطاع در تعریف آن گوید: «قدرالله الشیء»یعنی آن را به اندازه‌ای معین و لازم قرار داده است. «قدر الرزق»آن را آفریده است. «قدر علی الشیء»آن را به تصرف مالکانۀ خود در آورده است. کرمانی گوید: منظور از قدر، حکم خدای متعال است.
علماء گویند: قضاء عبارت از حکم کلی و اجمالی در ازل است، و قدر، جزئیات و تفاصیل آن حکم است.
ابومظفر بن‌سمعانی گوید: راه شناخت این مبحث در کتاب و سنت توقیف است نه قیاس عقلی محض، هرکس از توقیف عدول کند گمراه و سرگردان در دریای حیرت باقی خواهد ماند و به شفای بصیرت و اطمینان قلب دست نخواهد یافت، زیرا قدر سری است از اسرار خدای متعال و مختص به آن ذات علیم و خبیر بوده و بر آن پرده نهاده و آن را از عقل و دانش بشری که توانایی شناخت و پذیرش و درک آن را ندارند پنهان داشته است و علم و حکمت ذات باری چنان تقدیر کرده است، نه نبی مرسل و نه ملک مقرب بر آن اگاهی نیابند. و بنابرقولی مرجوح اسرار قدر برای هیچ احدی قبل از دخول به بهشت کشف نخواهد شد، ولی بعد از دخول به آن اسرار دست خواهند یافت.
طبرانی به نقل از ابن‌مسعود سآورده است که گوید: «هرگاه ذکر قدر به میان آمد از آن دم مزنید».
و مسلم از طریق طاوس نقل کرده که گفته: به محضر جمع زیادی از اصحاب رسول‌خداصشرفیاب شده‌ام که می‌گفتند: هرچیزی مطابق قدر الهی است، و از عبدالله‌بن‌عمربشنیدم می‌گفت: رسول‌خداصفرمود: «هرچیزی مطابق قدرالهی رخ می‌دهد حتی کودنی و زیرکی». (روایت از مسلم).
قدر شامل امور دنیا و آخرت می‌گردد؛ به این معنا هر چیزی که در جهان هستی وجود دارد مسبوق به علم و مشیت خداوند می‌باشد و مقصود از آن در حدیث اشاره به این مطلب است که افعال ما اگر چه با ارادۀ ما صورت می‌گیرد اما توأم با مشیت خدا نیز باید باشد.
و آنچه طاوس ذکر کرده است مطابق آیات خداوند است که می‌فرماید: ﴿إِنَّا كُلَّ شَيۡءٍ خَلَقۡنَٰهُ بِقَدَرٖ ٤٩﴾[الصافات: ۹۶]. و ﴿وَٱللَّهُ خَلَقَكُمۡ وَمَا تَعۡمَلُونَ ٩٦﴾«خداوند شما و آنچه را که انجام مىدهید، آفریده است» و آنچه مشهور از زبان سلف و خلف است این است که این آیه دربارۀ فرقۀ قدریه نازل شده است.
ابوهریرهسگوید: «مشرکان قریش به نزد رسول خدا آمده و دربارۀ قدر با آن حضرتصبه مناظره پرداختند لذا آیۀ فوق را نازل فرمود». (روایت از مسلم).
مذهب تمامی سلف بر این است که همۀ امور مطابق با تقدیر خدا روی خواهند داد، چنانچه می‌فرماید:
﴿وَإِن مِّن شَيۡءٍ إِلَّا عِندَنَا خَزَآئِنُهُۥ وَمَا نُنَزِّلُهُۥٓ إِلَّا بِقَدَرٖ مَّعۡلُومٖ ٢١﴾[الحجر: ۲۱].
«و چیزی وجود ندارد مگر اینکه گنجینه‌های آن در پیش ما است و جز به اندازۀ معین و مشخصی آن را فرو نمی‌فرستیم».