فقه جامع بانوان

فهرست کتاب

۵- رعایت مساوات میان فرزندان:

۵- رعایت مساوات میان فرزندان:

ای‌خواهر مسلمانم رعایت مساوات در میان اولاد بر ما واجب است؛ به دلیل احادیث زیر:

۱- جابرسگوید که: همسر بشیر به شوهرش گفت: چیزی به پسرم ببخش و رسول‌خداصرا بر آن گواه‌گیر، به نزد رسول‌خداصرفت و عرض کرد: دختر فلانی (یعنی همسرش) از من خواسته غلامم را به پسرش ببخشم رسول‌خداصفرمود: برادران دیگر دارد؟ عرض کرد: بله، فرمود: چنین بخششی به همۀ آنان داده‌اید؟ عرض کرد: خیر، آنگاه فرمودند: این کار شما صلاح در بر ندارد، و من جز بر حق گواهی نمی‌دهم. (روایت از مسلم).

۲- نعمان بن‌بشیرسگوید که: رسول‌خداصفرمود: «من را بر ستم گواه مگیر، زیرا دیگر فرزندانت نیز در رعایت عدالت بر تو حق دارند» (روایت از احمد).

۳- باز نعمانسگوید که: رسول‌خداصفرمود: «آیا به همۀ فرزندانت به این اندازه بخشش داده‌اید؟ گفت: نه، پس فرمود: آن را مسترد دار» (متفق‌علیه).

۴- در صحیح مسلم آمده که فرموده: «از خدا بترسید و در حق فرزندانتان عدالت پیشه کنید به همین خاطر پدرم از آن بخشش پشیمان شده و آن را مسترد نمود».

۵- طبرانی، بیهقی و سعیدبن منصور به نقل از حدیث ابن‌عباس بآورده‌اند که رسول‌خداصفرموده است: «در بخشش میان فرزندانتان عدالت پیشه کنید، و اگر قرار بود کسی را در میان آنان برتری بخشم به دختران برتری می‌دادم».

این احادیث بر وجوب مساوات میان اولاد دلالت دارد، و تفضیل بعضی بر بعضی باطل است. و ستم و بر کسی که مبادرت به چنین کاری کرده لازم است از کردۀ خودش رجوع کند. این، قول طاوس، ثوری، احمد، اسحاق و بعضی از علماء مالکیه است.

و جمهور بر آنند که مساوات مستحب است و بس. خلاصه رسول‌خداصامر به رعایت مساوات میان فرزندان فرموده، ولی خداوند سبحان کیفیت آن را در کتباش به روشنی بیان فرموده و این تفضیل را جور و ستم نام برده است، و هرکس گمان می‌کند که تفضیل فقط مستحب است باید دلیل بیاورد.

ابن‌قیم دربارۀ حدیث قبلی نعمان بن‌بشیر گفته است: این حدیث از جمله مواردی است که خداوند در کتاب خود به آن امر فرموده است. و پایداری آسمانها و زمین بستگی به آن داشته و اساس شریعت بر آن بنیان نهاده شده است، پس این عدالت است که با شدت هرچه بیشتر از هرگونه قیاسی دیگر بر روی زمین، با قرآن اتفاق و هم خوانی دارد، و این دلالتی است که در حد نهایت استحکام قرار دارد.

ولی در کتاب شرح السنة آمده است: رأی شافعی و ابوحنیفه بر این که تفضیل بعضی از فرزندان بر دیگر فرزندان در بخشش مکروه است، و اگر والدین چنین کنند تنفیذ می‌شود، و در واقع ابوبکرسبا بخشیدن بیست وسق خرما به عایشهلاو را بر دیگر فرزندانش برتری داده است.

سنت بر این نکته دلالت دارد که اگر پدر چیزی به فرزند ببخشد رجوع از آن برایش جایز است و مادران و اجداد نیز از همین حکم برخوردارند. ولی غیر از والدین حق رجود در آنچه بخشیده و تسلیم کرده‌اند ندارند؛ به دلیل فرمودۀ رسول‌خداصکه می‌فرماید: «شخص پشیمان در بخشش و بازگرفتن آن مانند کسی است که استفراغ خود را باز خورد». و خود شافعی چنین گفته است.

و بنابر قول ابوحنیفه، والدین حق ندارند چیزی را که به فرزندان بخشیده‌اند باز پس گیرند.