فقه جامع بانوان

۱۶- منظور از جده کیست؟

جده در اینجا کسی است که به واسطۀ یک نفر از صاحبان فرض با میت، نسبت پیدا کند؛ مانند مادر مادر، یا به واسطۀ یک نفر از عصبه با میت، نسبت پیدا کند؛ مانند مادر پدر، و اگر به واسطۀ یکی از ذوی‌الأرحام با میت نسبت پیدا کند، مانند مادر پدر مادر ارثی نداشته و منظور نیست.

جده در رابطه با اخذ میراث از دو حالت برخوردار است.

۱- جده اعم از اینکه از جهت مادر باشد یا پدر، هرگاه تنها باشد یک ششم ترکه را می‌گیرد و اگر بیش از یک نفر باشند و در یک درجۀ مساوی قرار گیرند در یک ششم شریک هستند.

مانند اینکه کسی فوت کند و وارثان او عبارت باشند از: مادر مادر مادر، و مادر مادر پدر، و مادر پدر پدر، و یک پسر، در این صورت یک ششم ترکه میان هر سه جده به طور تساوی تقسیم می‌شود و پسر، باقیمانده را با تعصیب می‌گیرد.

در اینجا می‌بینیم که جدات به علت مساوات در درجه، به طور مشترک یک ششم ارث را می‌گیرند.

۲- در صورت وجود مادر، جده به طور مطلق از ارث محروم می‌شود، و با وجود جدۀ نزدیک از جهت پدر، یا مادر، جدۀ بعید حجب می‌شود. و با وجود پدر، جدۀ پدری حجب می‌گردد، چنان‌که با وجود جدی که به میت نزدیکتر بوده و به واسطۀ او با میت نسبت پیدا می‌کند حجب می‌شود.

امام مالک گوید: امری که به نزد ما مورد اجماع قرار گرفته و اختلافی در آن نیست و علمای منطقۀ ما بر آن اتفاق نظر دارند، این است که مادر مادر، با وجود مادر ارثی ندارد.

ولی در صورت فقدان مادر، یک ششم ترکه را با فرض می‌گیرد.

و مادر پدر با وجود پدر و مادر ارثی ندارد. و در صورت فقدان پدر و مادر، یک ششم ترکه را با فرض می‌گیرد.

هرگاه مادر پدر، و مادر مادر باهم جمع شدند و میت بجز آن دو، پدر و مادر نداشت امام مالک دربارۀ آن گوید: من شنیده‌ام که اگر مادر مادر، نزدیک‌تر باشد یک ششم از آن او است نه مادر پدر، و اگر مادر پدر به میت نزدیکتر بوده یا هر دو در یک درجه قرار داشتند، در هر صورت، یک ششم به طور مساوی میان دو جده تقسیم می‌شود.

و در ادامه می‌افزاید: بجز برای این دو جده، هیچ‌کدام از جدات میراث ندارند، چون به من رسیده است که رسول‌خداصبه جده ارث داده است. بعد از ایشان، ابوبکرسدر مورد میراث جده از مردم پرس و جو کرده تا اینکه برایش ثابت شده که رسول‌خداصبه جده ارث داده است بعد از او جده‌ای دیگر به حضور عمرسآمد و عمرسبه وی گفت: من نمی‌توانم چیزی بر فرایض بیفزایم اگر باهم جمع بودید، یک ششم، میان شما تقسیم می‌گردد، و هرکدام از شما به میت نزدیکتر باشد یک ششم مال او است.

امام مالک در ادامۀ آن گوید: ندانسته‌ایم هیچ‌کسی از صدر اسلام تا به امروز جز به مادر مادر، و مادر پدر به جده‌ای دیگر ارث داده باشد.

بنابراین، اگر کسی فوت کند و وارثان او، مادر و یک پسر، و مادر مادر، و مادر پدر باشند، مادر یک ششم ترکه را با فرض می‌گیرد چون میت، پسر دارد و باقیماندۀ ترکه با تعصیب برای پسر است و هر دو جده به واسطۀ مادر حجب می‌شوند.

و هرگاه کسی فوت نماید و وارثان او، مادر مادر، و مادر پدر و یک پسر باشند، یک ششم ترکه به طور مساوی میان دو جده تقسیم می‌شود و باقیمانده با تعصیب از آن پسر است. و اگر کسی فوت کند و وارثان او، مادر پدر، و مادر مادر مادر، و یک پسر پسر باشند، یک ششم ترکه تنها از آن مادر پدر است چون به میت نزدیکتر است، و مادر مادر مادر به واسطۀ مادر پدر حجب می‌شود، و باقیماندۀ ترکه با تعصیب از آن پسر پسر است.

و اگر زنی فوت کند و وارثان او، شوهر، و مادر مادر مادر، و پدرپدر، و مادر پدرپدر باشند، در این صورت شوهر، نصف ترکه را با فرض می‌گیرد چون میت، فرع وارث ندارد، و مادر مادر به تنهایی یک ششم ترکه را با فرض می‌گیرد، و باقیمانده با تعصیب از آن جد است، و مادر جد، به واسطۀ جد حجب می‌شود چون از طریق او با میت نسبت پیدا می‌کند.