شرح حال امام مسلم بن حجاج قُشیری نيشابوری
ابو الحسین مسلم بن حجاج بن ورد بن کوشاذ قُشیری نیشابوری سال ۲۰۴ و به قول بعضی ۲۰۶ هجری قمری در نیشابور یکی از شهرهای خراسان، دیده به جهان گشود. وی برای اولین بار در سال ۲۱۸ در خراسان از یحیی بن یحیی تمیمی‌و اسحاق بن راهویه فراگیری احادیث نبی اکرم ص را آغاز نمود. در سن بیست سالگی برای ادای حج به مکه رفت. در مکه‌ی مکرمه از قعنبی، و در کوفه از احمد بن یونس و اساتید دیگر آن دیار، کسب فیض نمود و به سرعت، به وطنش برگشت. اما عطش علمی‌وی باعث گردید تا قبل از سی سالگی بار دیگر به سرزمین حجاز، مصر و عراق سفر نماید و در برابر بسیاری از ستارگان علم حدیث، زانوی شاگردی خم کند و از آن بزرگوارن، کسب فیض نمایدکه برخی از مهمترین آنان عبارتند از:
امام احمد بن حنبل، محمد بن اسماعیل بخاری، اسحاق بن راهویه، عثمان بن ابی شیبه، زهیر بن حرب، سعید بن منصور، عبد بن حمید، عبیدالله قواریری، بندار، ابوبکر بن ابی شیبه، محمد بن عبدالله بن نمیر، هناد بن سری، یحیی بن معین، یحیی بن یحیی نیشابوری و یونس بن عبدالاعلی.
همچنین شاگردان زیادی از او حدیث فرا گرفتند که ما فقط به ذکر بعضی از آنان اکتفا می‌کنیم:
علی بن حسن بن ابی عیسی هلالی، محمد بن عبدالوهاب الفراء، صالح بن محمد الجزره، ابو عیسی ترمذی، ابرهیم بن محمد بن سفیان فقیه، حافظ احمد بن سلمه، ابوبکر بن خزیمه، حافظ ابوعوانه، حافظ نصر بن احمد بن نصر مروزی، حسین بن محمد قبانی، ابوبکر بن جارودی، علی بن حسین بن جنید رازی، احمد بن مبارک مستملی، عبدالله بن یحیی سرخسی و فضل بن محمد بلخی.
جایگاه علمی‌امام مسلم نیشابوری
امام مسلم از نظر علمی‌از جایگاه بسیار بالایی برخوردار بود؛ علامه ذهبی در کتاب سیر اعلام النبلاء او را امام بزرگ، حافظ، مجوِّد، حجت و صادق می‌نامد.
حافظ ابوقریش می‌گوید: محمد بن بشار می‌گفت: «در دنیا چهار نفر حافظ حدیث وجود دارد: ابوزرعه رازی در ری، مسلم بن حجاج در نیشابور، عبدالله دارمی‌در سمرقند و محمد بن اسماعیل بخاری در بخارا».
حافظ ابوعبدالله محمد بن یعقوب بن اخرم می‌گوید: «نیشابور سه شخصیت به جامعه تقدیم نموده است: محمد بن یحیی، مسلم بن حجاج و ابراهیم بن ابی طالب».
حاکم نیشابوری می‌گوید: شنیدم که ابوعبدالرحمن سلمی‌می‌گفت: «شیخی را دیدم که از چهره‌ی زیبایی برخوردار بود و لباس خوبی پوشیده بود و عبای زیبایی به تن داشت وگوشه‌ی عمامه‌اش میان شانه‌هایش آویزان بود. مردم گفتند: این، مسلم است. در این هنگام، افرادی از طرف حاکم وقت آمدند و گفتند: امیرالمؤمنین دستور داد تا مسلم بن حجاج به عنوان امام مسلمانان تعیین گردد. اینگونه او را به عنوان امام در مسجد جامع، تعیین کردند. پس تکبیر گفت و مردم را امامت نمود».
حاکم نیشابوری نقل می‌کند که محمد بن عبدالوهاب فراء می‌گفت: «مسلم بن حجاج نیشابوری از دانشمندان، و دریای علم و دانش بود».
احمد بن سلمه می‌گوید: ابوزرعه و ابوحاتم امام مسلم بن حجاج را در شناختن احادیث صحیح بر مشایخ عصر خود، مقدم می‌دانستند.
تألیفات مسلم بن حجاج نیشابوری
امام مسلم /بیشتر مشغول کارهای علمی‌بود؛ به همین خاطر، آثار متعددی از خود بجای گذاشت که عبارتند از:
الجامع الصحیح (صحیح مسلم)، التمییز، العلل، الوجدان، الأفراد، الأقران، سؤالات احمد بن حنبل، الانتفاع، مشایخ مالک، مشایخ الثوری، مشایخ شعبه، من لیس له الا راو واحد، المخضرمین، اولاد الصحابه، أوهام المحدثین، الطبقات و افراد الشامیین [۲۰].
کتاب صحیح مسلم
بزرگ‌ترین شاهکار علمی‌امام مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری کتاب صحیح مسلم می‌باشد. او پانزده سال از زندگی‌اش را صرف جمع آوری این کتاب کم نظیر نمود و احادیث آنرا از میان سیصد هزار حدیثی که شنیده بود، انتخاب کرد.
مکی بن عبدان که یکی از حافظان حدیث نیشابور است، می‌گوید: شنیدم که مسلم بن حجاج می‌گفت: اگر اهل حدیث، دویست سال، حدیث بنویسند، اساس و محور کار آنان بر صحیح مسلم خواهد بود.
امام مسلم خودش می‌گوید: این کتابم را به ابوزرعه رازی عرضه نمودم؛ در هر حدیثی که به وجود علتی در آن، اشاره نمود، آنرا ترک کردم. و به صحت هر حدیثی که اذعان نمود، آنرا ذکر نمودم و در کتاب آوردم.
در جایی دیگر می‌گوید: هیچ مطلبی در این کتاب، بدون حجت و دلیل، ننوشتم؛ همچنین هیچ حدیثی را بدون حجت و دلیل، ترک نکردم.
علامه نووی /در مقدمه‌ی شرح صحیح مسلم می‌گوید: دانشمندان اتفاق نظر دارند که صحیح‌ترین کتاب‌ها بعد از قرآن کریم صحیح بخاری و صحیح مسلم هستند. همچنین امت اسلامی آنها را پذیرفته‌اند؛ البته کتاب امام بخاری از کتاب مسلم صحیح‌تر می‌باشد و فواید و معارف آشکار و پنهان بیشتری دارد. چنانچه به صحت رسیده است که امام مسلم از امام بخاری کسب فیض می‌نمود و اعتراف می‌کرد که امام بخاری در علم حدیث، بی نظیر است.
شیخ ابو عمرو بن صلاح /می‌گوید: تمام احادیثی را که امام مسلم به صحت آنها در این کتاب، حکم نموده است، صحت آنها قطعی است.
به همین خاطر است که هرگاه محدثین، حدیثی را به بخاری و مسلم نسبت دهند، در مورد سند آنها بحث نمی‌کنند؛ بلکه به همین اندازه اکتفا می‌کنند که این حدیث در صحیح مسلم یا صحیح بخاری و یا هر دوی آنها وجود دارد و همین جایگاه برای امام مسلم و کتاب صحیح‌اش؛ کافی است.
بله، کتاب صحیح مسلم حاوی چهار هزار حدیث می‌باشد و شرح‌های مختلفی بر آن، نگاشته شده است که بهترین آنها شرح امام نووی بر صحیح مسلم می‌باشد. سرانجام، امام مسلم بن حجاج نیشابوری بعد از یک عمر تلاش و کوشش و کار علمی‌در سال ۲۶۱ هجری قمری در سن پنجاه و هفت سالگی در نصرآباد از توابع نیشابور، دار فانی را وداع گفت و در همانجا دفن گردید؛ روحش شاد و راهش پر رهرو باد.
زندگی حافظ زکی الدین منذری
حافظ زکی الدین ابو محمد عبدالعظیم بن عبدالقوی بن عبدالله بن سلامه بن سعد بن سعید دمشقی منذری در اول شعبان سال ۵۸۱ هجری قمری در مصر دیده به جهان گشود. از همان دوران کودکی، شیفته‌ی علم و دانش بود. قرآن را از ارتاحی فراگرفت. از ابوالقاسم عبدالرحمن بن محمد قرشی فقه آموخت و برای فراگیری ادبیات و صرف و نحو نزد ابوالحسین علی بن یحیی نحوی زانوی تلمذ خم نمود. در سال ۵٩۱ یعنی در ده سالگی فراگیری حدیث را آغاز نمود و از تعداد زیادی از محدثین کسب فیض نمود و حدیث آموخت. حافظ ابوالحسن علی بن مفضل مقدسی بزرگ‌ترین استاد حدیث وی بشمار می‌رود. حافظ منذری مدت زیادی را با او سپری نمود و از او حدیث آموخت. وی در مکه از یونس هاشمی، در مدینه از حافظ جعفر بن محمد بن آموسان، در دمشق از عمر بن طبرزد و تعدادی دیگر، احادیث رسول الله ص را فرا گرفت. همچنین به شهرهای نجران، اسکندریه، رها و بیت المقدس سفر نمود و از علمای آن دیار استفاده‌ی علمی‌نمود.
او کتاب‌های زیادی تألیف نمود که مشهورترین آنها عبارتند از: ۱- الترغیب والترهیب) [۲۱]( ۲- مختصر صحیح مسلم. ۳- مختصر سنن ابی داود ۴- شرح التنبیه ابو اسحاق شیرازی در فقه شافعی. ۵- اربعون حدیثاً فی فضل اصطناع المعروف. ۶- الاعلام بأخبار شیخ البخاری محمد بن سلام. ٧- معجم شیوخه. ۸- عمل الیوم واللیله.
حافظ منذری در کنار تحقیق و تألیف، به درس و تدریس نیز اشتغال داشت و شاگردان زیادی تربیت نمود که مشهورترین آنها عبارتند از: حافظ دمیاطی، علامه تقی الدین ابن دقیق العید، ابوالحسین بن الیونینی، اسماعیل بن عساکر و عزالدین شریف.
وی مدتی در دانشگاه ظاهری قاهره تدریس نمود. سپس شیخ الحدیثی دار کاملیه را بعهده گرفت و بیست سال تمام همه‌ی فعالیت‌هایش را قطع کرد و فقط به تدریس مشغول گردید. او از نظر علمی‌از جایگاه بسیار بالایی برخوردار بود تا جایی که حافظ عز الدین شریف می‌گوید: «شیخ ما زکی الدین در تمام فنون علم حدیث، شخصی بی نظیر بود، طرق مختلف حدیث را بخوبی می‌دانست، احادیث صحیح و ضعیف و معلول را بخوبی تشخیص می‌داد، در شناخت احکام، معانی و احادیث مشکل تبحر خاصی داشت، با اعراب احادیث، اختلاف الفاظ و احادیث غریب آشنایی کامل داشت، مهارت خاصی در شناخت راویان حدیث، جرح و تعدیل آنان، تاریخ ولادت و وفات آنها و زندگی‌نامه‌ی آنان داشت. امام، حجت، محقق و پرهیزگار بود. در سخنانش، اخلاص داشت و احادیثی را که به آنها اطمینان داشت، روایت می‌نمود».
امام ذهبی /می‌گوید: «در زمان حافظ منذری، فردی حافظ‌تر از وی وجود نداشت».
حافظ منذری در مصر به مردم فتوا می‌داد. پس از مدتی، کار فتوا را رها ساخت. خودداری او از فتوا، علت عجیبی دارد که دلیل بر انصاف، بزرگواری و کرامت و احترام گذاشتن به صاحبان علم و فضل می‌باشد. تاج الدین سبکی می‌گوید: شنیدم که پدرم تقی سبکی می‌گفت: شیخ عزالدین بن عبدالسلام در دمشق برای مردم، حدیث بیان می‌کرد. و هنگامی‌که وارد قاهره شد، حدیث، بیان نمی‌نمود بلکه در جلسات شیخ زکی الدین منذری حاضر می‌شد و مانند سایر شاگردانش از او حدیث می‌شنید. هنگامی‌که حافظ منذری متوجه حضور شیخ عزالدین بن عبدالسلام شد، فتوا را رها کرد و گفت: الآن که شیخ عزالدین آمده است، مردم نیازی به من ندارند.
سرانجام، این کوه علم ودانش و تقوی وپرهیزگاری بعد از یک عمر تلاش علمی‌و تألیف و تدریس، در سال ۶۵۶ هجری قمری در مصر وفات نمود [۲۲].
[۲۰] آنچه که از اول بیوگرافی امام مسلم تا اینجا نوشته شده از کتاب سیر اعلام النبلاء علامه ذهبی گرفته شده است. [۲۱. [ ] علامه ناصر الدین آلبانی آنرا تحقیق نموده و احادیث صحیح و ضعیف آنرا از هم جدا ساخته و در دو کتاب جداگانه بنام‌های «صحیح الترغیب والترهیب» و «ضعیف الترغیب والترهیب» به چاپ رسیده است. [۲۲] برای آشنایی بیشتر با زندگی نامۀ وی می‌توانید به کتاب‌های الوافی للوفیات صفدی، طبقات الشافعیه ابن قاضی شهبه، الاعلام زرکلی، معجم المؤلفین مراجعه نمایید. بسم الله الرحمن الرحيم
الحمدلله الغفار، مقلب القلوب والابصار، عالم الجهر والإسرار، أحمده حمداً دائمـاً بالعشي والإبكار، وأشهد أن لا إله الا الله وحده لا شريك له، شهادة تنجي قائلها من عذاب النار، وأشهد أن محمداً نبيه الـمختار، ورسوله الـمجتبي من أشرف نجار، صلي الله عليه وعلي أهله وأزواجه وأصحابه الجدراء بالتعظيم والإكبار، صلا‌ة دائمة باقية الليل والنهار وبعد:
این، کتابی است که من آنرا از صحیح امام ابو الحسین مسلم بن حجاج قشیری نیشابوری س اختصار نمودم تا حفظ آن سهل و آسان گردد و خواننده زودتر به هدف برسد و طوری آن را ترتیب دادم که دانشجو زودتر بتواند به مسئله‌ی مورد بحث در جای خاص خودش دسترسی پیدا کند و با وجود حجم اندک کتاب، بیشترین مقصود اصل را در بر دارد.
از الله ﻷمسئلت می‌نمایم که این کتاب را برای من، خواننده و نویسنده‌ی آن مفید گرداند. همانا الله متعال نزدیک و اجابت کننده است.