۲- باب: إِثْمِ مَانِعِ الزَّكاةِ
باب [۲]: گناه کسی که زکات مالش را نمی‌دهد
٧٠۶- وعنه سقال: قَالَ النَّبِيُّ ج«تَأْتِي الإِبِلُ عَلَى صَاحِبِهَا عَلَى خَيْرِ مَا كَانَتْ، إِذَا هُوَ لَمْ يُعْطِ فِيهَا حَقَّهَا، تَطَؤُهُ بِأَخْفَافِهَا، وَتَأْتِي الغَنَمُ عَلَى صَاحِبِهَا عَلَى خَيْرِ مَا كَانَتْ إِذَا لَمْ يُعْطِ فِيهَا حَقَّهَا، تَطَؤُهُ بِأَظْلاَفِهَا، وَتَنْطَحُهُ بِقُرُونِهَا»، وَقَالَ: «وَمِنْ حَقِّهَا أَنْ تُحْلَبَ عَلَى المَاءِ» قَالَ: «وَلاَ يَأْتِي أَحَدُكُمْ يَوْمَ القِيَامَةِ بِشَاةٍ يَحْمِلُهَا عَلَى رَقَبَتِهِ لَهَا يُعَارٌ، فَيَقُولُ: يَا مُحَمَّدُ، فَأَقُولُ: لاَ أَمْلِكُ لَكَ شَيْئًا، قَدْ بَلَّغْتُ، وَلاَ يَأْتِي بِبَعِيرٍ يَحْمِلُهُ عَلَى رَقَبَتِهِ لَهُ رُغَاءٌ فَيَقُولُ: يَا مُحَمَّدُ، فَأَقُولُ: لاَ أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ شَيْئًا، قَدْ بَلَّغْتُ [رواه البخاری: ۱۴٠۲].
٧٠۶- و از ابو هریرهسروایت است که گفت:
پیامبر خدا جفرمودند: «شتر[در روز قیامت] به قوی‌ترین حالت خود در دنیا، نزد صاحبش می‌آید، و اگر حق آن را [که زکات آن باشد] اداء نکرده باشد، او را زیر پای خود لگد مال می‌کند»
«و گوسفند [در روز قیامت] به قوی‌ترین حالت خود در دنیا، نزد صاحبش می‌آید، و اگر حق آن را [که زکات آن باشد] اداء نکرده باشد، او را زیر پای خود لگد مال نموده و به شاخ‌های خود بر بدنش می‌کوبد»
و فرمودند: «از جملۀ حق شتر و گوسفند آن است که در وقت آب دادن دوشیده شود [یعنی: اگر در جایی که شتر و گوسفند آب می‌خورند، شخص فقیر و محتاجی را دید، باید آن حیوان را بدوشد، و شیر آن را برای آن شخص محتاج بدهد].
و فرمودند: «این طور نشود که کسی از شما در روز قیامت در حالی که گوسفندش بر گردنش سوار است و(بَع بَع) می‌کشد، نزدم بیاید و یا محمد بگوید و من بگویم که: برای تو کاری کرده نمی‌توانم، و در دار دنیا[امر خدا را برای تو] تبلیغ کرده بودم»
«و این طور نشود که کسی از شما در روز قیامت در حالی که شترش بر گردنش سوار بوده و(غَر غَر) می‌کشد، نزدم بیاید و یا محمد بگوید، و من بگویم که: برای تو کاری کرده نمی‌توانم [و در دنیا امر خدا را برای تو] تبلیغ کرده بودم» [۶].
٧٠٧- وعنه سقَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «مَنْ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا، فَلَمْ يُؤَدِّ زَكَاتَهُ مُثِّلَ لَهُ مَالُهُ يَوْمَ القِيَامَةِ شُجَاعًا أَقْرَعَ لَهُ زَبِيبَتَانِ يُطَوَّقُهُ يَوْمَ القِيَامَةِ، ثُمَّ يَأْخُذُ بِلِهْزِمَتَيْهِ يَعْنِي بِشِدْقَيْهِ ثُمَّ يَقُولُ أَنَا مَالُكَ أَنَا كَنْزُكَ، ثُمَّ تَلاَ:﴿لَا يَحْسِبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ﴾الآيَةَ [رواه البخاری: ۱۴٠۳].
٧٠٧- و از ابو هریرهسروایت است که گفت: پیامبر خدا جفرمودند: «کسی که خداوند برایش مالی داده است، و او زکات مال خود را اداء نمی‌کند، مالش در روز قیامت به شکل اژدهای کچلی[که از زهر زیاد موهای سرش ریخته و کچل شده است] و در بالای دو چشمش دو خال سیاه است، در می‌آید، و به اطرافش می‌پیچد، سپس آن اژدها، هردو رخسار آن شخص را گرفته و می‌گوید: من همان مال تو، و من همان گنج تو ام».
و [پیامبر خدا ج]این آیۀ مبارکه را تلاوت نمودند: «کسانی که[در دادن زکات] آنچه که خدا به آن‌ها داده است، بخالت می‌ورزند، [فکر نکنند این کار برای‌شان خیر است، بلکه شر است» [٧].
[۶] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) زکات حق فقراء است، و باید اداء گردد، و اعمال خیر مانند: حج و عمره، و روزۀ نفلی، و یا نماز تهجد و امثال این‌ها سبب سقوط آن حق نمی‌گردد، و باید حتماً به صاحبانش رسانده شود. ۲) ظاهر حدیث دلالت بر این دارد که اگر کسی زکات مالش را اداء نمی‌کند، پیامبر خدا جدر روز قیامت برایش کاری کرده نمی‌توانند، پس هر کس که مالی دارد، تا هنوز که دیر نشده، زکات مال خود را هم اکنون به طور کامل اداء نماید. ۳) از این حدیث می‌توان فهمید که حقوق ساقط نمی‌شود، و باید یا به صاحبش رسانده شده و یا رضایت آن حاصل گردد، ورنه عذاب اخروی در انتظار شخصی است که به حقوق مردم تجاوز کرده است. [٧] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) زکات فرض عین، و ترک آن از گناهان کبیره است، و این وعید شدیدی که دربارۀ تارک زکات آمده است، دلیل این مدعی است. ۲) لفظ(مال) در حدیث نبوی شریف به صیغۀ(عام) آمده است، لذا همۀ انواع مال را شامل می‌شود، و خاص به همین دو نوعی که در حدیث آمده است نیست، لذا همان طوری که زکات در شتر و گوسفند، لازم می‌شود، در هر مال دیگری که برای تجارت، باشد، و از طلا و نقره، و از اوراق نقدی امروزی که جانشین طلا و نقره می‌باشد، و از محصولات زراعتی نیز زکات لازم می‌شود. ۳) کمترین مالی که اگر به آن نصاب برسد در آن زکات لازم می‌شود، قرار آتی است: أ- از شتر: پنج نفر، یک گوسفند. ب- از گاو: سی رأس، یک گاو. ت- از گوسفند، چهل رأس، یک گوسفند. ث- ازمال تجارتی: معادل: بیست مثقال طلا که به وزن امروزی مساوی تقریبا (٩٠) گرام می‌شو، و یا معادل دو صد درهم نقره که به وزن امروزی مساوی(٧٠٠) گرام می‌شود، (دو و نیم در صد). ج- از محصولات زراعتی در نزد جمهور علماء پنج وسق، که حدود یک هزار و ششصد رطل در نزد اهل حجاز، و حدود دو هزار و چهار صد رطل در نزد اهل عراق است، و به وزن فعلی(۸/۶۵۲) کیلو گرام می‌شود. و در نزد احناف در محصولات زراعتی خواه کم باشد و خواه زیاد زکات لازم می‌شود، و نصابی برای آن نیست، و مقداری که لازم می‌شود، اگر از آب آسمانی آبیاری شود، عشر، یعنی: (ده درصد)، و اگر ذریعۀ حیوان و یا ماشین آبیاری شود، نیم عشر، یعنی(پنج درصد) است، و تفصیل بیشتر مسائل متعلق به زکات در سائر احادیث این باب خواهد آمد.