فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد سوم

۳- باب: تَحَرِّي لَیْلَةِ القَدْرِ فِي الوِتْرِ مِنَ الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ فِي عِبَادَة
باب [۳]: جستجوی شب قدر در شب‌های طاق دهۀ اخیر در حال عبادت

٩٧۵- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ب: أَنَّ النَّبِيَّ ج، قَالَ: «التَمِسُوهَا فِي العَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ لَيْلَةَ القَدْرِ، فِي تَاسِعَةٍ تَبْقَى، فِي سَابِعَةٍ تَبْقَى، فِي خَامِسَةٍ تَبْقَى» [رواه البخاری: ۲٠۲۱].

٩٧۵- از ابن عباسبروایت است که: پیامبر خدا جفرمودند:

«شب قدر را در دهۀ اخیر رمضان جستجو کنید، در نُهم شبی که باقی می‌ماند، در هفتم شبی که باقی می‌ماند، در پنجم شبی که باقی می‌ماند» [۳۳۲].

٩٧۶- وَعَنهُ بفِي رِوَایَةِ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «هِيَ فِي العَشْرِ الأَوَاخِرِ، هِيَ فِي تِسْعٍ يَمْضِينَ، أَوْ فِي سَبْعٍ يَبْقَيْنَ» [رواه البخاری: ۲٠۲۲].

٩٧۶- و از ابن عباسبدر روایت دیگری آمده است که گفت:

پیامبر خدا جفرمودند: «شب قدر در دهۀ اخیر است، در نُه [شبی] که می‌گذرد، یا در هفت [شبی] که باقی می‌ماند» [۳۳۳].

[۳۳۲] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) عادت عرب‌ها آن بود که چون ماه از نیم می‌گذشت، شب‌های باقی‌مانده را از طرف آخر حساب می‌کردند، مثلاً: می‌گفتند: چهارده شب باقی‌مانده، سیزده شب باقی‌مانده دوازده شب باقی‌مانده، و هکذا، در این حال، اگر ماه کامل یعنی سی روز باشد، نُه شب که باقی می‌ماند، شب بیس و دو، هفت شب که باقی می‌ماند، شب بیست و چهار، و پنج شب که باقی می‌ماند، شب بیست و شش می‌شود، ولی اگر ماه ناقص یعنی: بیست و نُه روز باشد، نُه شب که باقی می‌ماند، شب بیست و یک، هفت شب که باقی می‌ماند، شب بیست و سه، و پنج شب که باقی می‌ماند، شب بیست و پنج می‌شود، و این مؤید نظر امام ابو حنیفه/است که گفته بود (شب قدر) ثابت نیست و تقدیم و تاخیر می‌شود. ۲) در روایت دیگری عوض (هفت شب که باقی می‌ماند) چنین آمده است که: (هفت شب که می‌گذرد)، بنابراین، شب قدر (شب بیست و هفتم) می‌شود، و طوری که در صحیح مسلم آمده است، أبی بن کعبسسوگند می‌خورد که شب قدر (شب بیست و هفتم) است، و امام احمد ابن حنبل از ابن عمرباز پیامبر خدا جروایت می‌کند که گفته‌اند: شب قدر (شب بیست و هفتم) است، و ابن عباسبمی‌گفت که من می‌دانم که (شب قدر) کدام شب است؟ و دلیل آن را طوری که در حدیث آتی می‌آید برای عمرسبیان داشت. ۳) بعضی از علماء می‌گویند که (لیلة القدر) نُه حرف است، و در سوره (قدر) سه بار تکرار شده است، و اگر (سه) را به (نُه) ضرب کنیم، (بیست و هفت) می‌شود، ولی آنچه که مطمئن‌تر به نظر می‌رسد این است که (شب قدر) معین نیست، و چیزی که باقی می‌ماند احتمالات است، و احتمال آنکه در رمضان باشد، از غیر رمضان بیشتر است، و احتمال آنکه در دهۀ اخیر باشد، از دو دهۀ دیگر بیشتر است، و احتمال آنکه در شب‌های تاق این دهۀ باشد، از شب‌های دیگر آن بیشتر است، و احتمال آنکه در شب بیست و هفت باشد، از شب‌های دیگر آن بیشتر است، و طوری که گفته‌اند:
ای خواجه چه جوی ز شب قدر نشانی
هرشب شب قدر است اگر قدر بدانی
[۳۳۳] در نُه شبی که می‌گذرد، یعنی: شب بیست و نهم، و در هفت شبی که باقی می‌ماند، یعنی: شب بیست و سوم.