فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد سوم

۳۵- باب: مَنْ أَعْطَاهُ الله شَیْئاً مِنْ غَیْرِ مَسأَلَةٍ وَلاَ إشْرَافِ نَفْسٍ
باب [۳۵]: کسی که خدا برایش بدون سؤال و طمع چیزی بدهد

٧۵۱- عَن عُمَرَ بنِ الخَطَّاب س، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ جيُعْطِينِي العَطَاءَ، فَأَقُولُ: أَعْطِهِ مَنْ هُوَ أَفْقَرُ إِلَيْهِ مِنِّي، فَقَالَ: «خُذْهُ إِذَا جَاءَكَ مِنْ هَذَا المَالِ شَيْءٌ وَأَنْتَ غَيْرُ مُشْرِفٍ وَلاَ سَائِلٍ، فَخُذْهُ وَمَا لاَ فَلاَ تُتْبِعْهُ نَفْسَكَ» [رواه البخاری: ۱۴٧۳].

٧۵۱- از عمر بن خطابسروایت است که گفت: پیامبر خدا ج[گاهی] برایم بخشش می‌دادند، و من می‌گتم، این را برای کسی بدهید که به این چیز از من محتاج‌تر است، و ایشان می‌فرمودند:

«این را قبول کن، اگر بدون سؤال کردن و توقع برایت چیزی داده شد قبول کند، ورنه در بدست آوردن آن، خود را به زحمت مینداز» [۵٩].

[۵٩] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) علماء بر این متفق‌اند که هدیه دادن و قبول کردن هدیه کار نیک و مرغوبی است. ۲) اگر کسی بداند که مال هدیه دهنده از راه حرام بدست آمده است، به اتفاق علماء قبول کردن چنین هدیه و بخششی جواز ندارد، و اگر آن هدیه را قبول می‌کند، آن هدیه و بخشش همان طور که برای دهنده حرام می‌باشد، برای گیرنده نیز حرام می‌باشد. ۳) اگر کسی بداند که مال هدیه دهنده شبهه ناک است، آیا روا است که هدیه‌اش را قبول نماید و یانه؟ بین علماء اختلاف است، و اختیار اهل تحقیق براین است که: اگر از حرام بودن آن هدیه متیقن نبوده و در موضوع به شک باشد، قبول کردن هدیه‌اش مکروه است، و البته قبول نکردنش بهتر است، و اگر چنین احتمال و اشتباهی وجود نداشته باشد، هدیه نباید رد گردد.