فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد سوم

۲- باب: الْتِماسِ لَیْلَةِ القَدْرِ فِي السَّبْعِ الأَوَاخِرِ
باب [۲]: جستجوی (شب قدر) در هفت شب اخیر ماه رمضان

٩٧۳- عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب: أَنَّ رِجَالًا مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ ج، أُرُوا لَيْلَةَ القَدْرِ فِي المَنَامِ فِي السَّبْعِ الأَوَاخِرِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَرَى رُؤْيَاكُمْ قَدْ تَوَاطَأَتْ فِي السَّبْعِ الأَوَاخِرِ، فَمَنْ كَانَ مُتَحَرِّيهَا فَلْيَتَحَرَّهَا فِي السَّبْعِ الأَوَاخِرِ» [رواه البخاری: ۲٠۱۵].

٩٧۳- از ابن عمربروایت است که مردمی از اصحاب پیامبر خدا جبخواب دیدند که (شب قدر) در هفت شب اخیر رمضان است.

پیامبر خدا جفرمودند: «فکر می‌کنم که خواب‌های شما [در اینکه شب قدر] در هفت شب اخیر است با هم متفق است، پس اگر کسی طلب (شب قدر) را دارد، در هفت شب اخیر طلب نماید» [۳۳٠].

٩٧۴- عَن أَبَی سَعِيدٍ،سقَالَ: اعْتَكَفْنَا مَعَ النَّبِيِّ جالعَشْرَ الأَوْسَطَ مِنْ رَمَضَانَ، فَخَرَجَ صَبِيحَةَ عِشْرِينَ فَخَطَبَنَا، وَقَالَ: «إِنِّي أُرِيتُ لَيْلَةَ القَدْرِ، ثُمَّ أُنْسِيتُهَا - أَوْ نُسِّيتُهَا فَالْتَمِسُوهَا فِي العَشْرِ الأَوَاخِرِ فِي الوَتْرِ، وَإِنِّي رَأَيْتُ أَنِّي أَسْجُدُ فِي مَاءٍ وَطِينٍ، فَمَنْ كَانَ اعْتَكَفَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ ج، فَلْيَرْجِعْ»، فَرَجَعْنَا وَمَا نَرَى فِي السَّمَاءِ قَزَعَةً، فَجَاءَتْ سَحَابَةٌ فَمَطَرَتْ حَتَّى سَالَ سَقْفُ المَسْجِدِ، وَكَانَ مِنْ جَرِيدِ النَّخْلِ، وَأُقِيمَتِ الصَّلاَةُ، فَرَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ جيَسْجُدُ فِي المَاءِ وَالطِّينِ، حَتَّى رَأَيْتُ أَثَرَ الطِّينِ فِي جَبْهَتِهِ [رواه البخاری: ۲٠۱۶].

٩٧۴- از ابو سعیدسروایت است که گفت: ده روز وسط رمضان را با پیامبر خداجبه اعتکاف نشستیم، صبح روز بیستم پیامبر خدا جبرآمدند و برای ما خطبه داده و فرمودند:

«من شب قدر را بخواب دیدم و باز از من فراموش ساخته شد، [یعنی: خداوند آن را از من فراموش ساخت] و یا فراومش کردم [شک از راوی است]، پس آن را در شب‌ها طاق دهۀ اخیر جستجو نمائید، و در خواب دیدم که بین آب و گل سجده می‌کنم، از این جهت کسی که با پیامبر خدا جبه اعتکاف نشسته است، به اعتکاف گاهش برگردد».

ما برگشتیم، و در حالی که در آسمان پارۀ ابری را نمی‌دیدیم، ابری آمد و به باریدن شروع کرد، تا آنکه آب از سقف مسجد که از شاخه‌های درخت خرما بود جاری شد، و نماز اقامه گردید و پیامبر خدا جرا دیدم که در آب و گل سجده می‌کنند، تا جایی که اثر گل را در پیشانی آن حضرت جدیدم [۳۳۱].

[۳۳٠] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) (قدر) به معنی: اندازه گیری، و به معنی عزت و شرف است، و (شب قدر) را از آن جهت (شب قدر) گفته‌اند که در این شب خداوند متعال امور متعلق به سال آینده را معین و مقدر می‌دارد، و این شبی است که دارای عزت و شرف است، و در فضیلت (شب قدر) احادیث بسیاری آمده است، از آن جمله حدیث ابو هریرهسکه می‌گوید: پیامبر خدا جفرمودند: «کسی که شب قدر را از روی تصدیق به خدا، و به طلب ثواب از خدا قیام نماید، گناهان گذشته‌اش بخشیده می‌شود». ۲) در اینکه (شب قدر) در کدام شب است، نظریات مختلفی وجود دارد، امام ابو حنیفه/می‌گوید: در یکی از شب‌های رمضان است، و تقدیم و تاخیر می‌شود، ابو یوسف و محمد رحمهماالله می‌گویند: در یکی از شب‌های رمضان است، ولی تقدیم و تاخیر نمی‌شود، یعنی: در شب ثابتی است که همیشه در آن شب می‌باشد، امام شافعی/می‌گوید: در ده شب اخیر رمضان است، ولی تعیین نیست که در کدام شب است، و اقوال دیگری نیز در زمینه وجود دارد، که لزومی به ذکر همۀ آن‌ها دیده نمی‌شود. [۳۳۱] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) مراد از شب‌های طاق دهۀ اخیر: شب بیست و یکم، شب بیست و سوم، شب بیست و چنجم، شب بیست و هفتم، و شب بیست و نهم است. ۲) پیامبر خدا جاز این جهت برای آن‌ها گفتند که هرکس به اعتکاف گاهش برگردد، که یقین داشتند که خواب‌شان به حقیقت می‌پیوندد، از این جهت برای آنکه آن‌ها از باران تر نشوند، فرمودند تا هرکس بزودی به مکان اعتکافش برگردد. ۳) نماز گذار نباید خاک و گل را در بین نماز از پیشانی‌اش پاک کند. ۴) سجده کردن در گل جواز دارد. ۵) فراموشی برای انبیاء در غیر مسائل متعلق به احکام و درغیر وحی جلی، جواز دارد. ۶) اعتکاف نشستن در رمضان سنت است، و این سنت کفائی است. ٧) خواب انبیاء رؤیای صالحه است که حتماً به حقیقت می‌پیوندد. ۸) احکام شرعی به خواب انبیاء ثابت می‌گردد، ولی به خواب غیر انبیاء هرکس که باشد و هر مقامی که داشته باشد هیچ حکمی ثابت نمی‌شود، و قبلاً هم به تفصیل بیشتری به این موضوع اشاره نموده بودیم.