فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد سوم

۱- باب: فَرْضِ صَدَقَةِ الْفِطْرِ
باب [۱]: فرضیت صدقۀ فطر

٧۶۶- عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب، قَالَ: «فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ جزَكَاةَ الفِطْرِ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ، أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ عَلَى العَبْدِ وَالحُرِّ، وَالذَّكَرِ وَالأُنْثَى، وَالصَّغِيرِ وَالكَبِيرِ مِنَ المُسْلِمِينَ، وَأَمَرَ بِهَا أَنْ تُؤَدَّى قَبْلَ خُرُوجِ النَّاسِ إِلَى الصَّلاَةِ» [رواه البخاری: ۱۵٠۳].

٧۶۶- از ابن عمربروایت است که گفت: پیامبرد خدا جصدقه فطر را یک صاع از خرما، و یا یک صاع از جو، بر هر فرد مسلمانی خواه غلام باشد و خواه آزاد، خواه مرد باشد و خواه زن، خواه خورد باشد و خواه کلان، فرض نمودند، و امر فرمودند:

که این صدقۀ فطر باید پیش از رفتن به نماز عید داده شود» [۸۱].

[۸۱] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) حکم صدقۀ فطر: صدقه فطر در نزد جمهور علماء فرض، در نزد احناف واجب، و در نزد امام مالک/سنت است. ۲) مقدار آن: مقدار صدقه فطر از گندم نیم صاع، که به وزن فعلی ( یک کیلو و هشتصد و بیست) گرام می‌شود، و از جو و خرما یک صاع که به وزن فعلی (سه کیلو و ششصد و چهل) گرام می‌شود، لازم می‌گردد، و در نزد احناف دادن قیمت آن نیز جواز دارد. ۳) صدقۀ فطر بر زن: صدقۀ فطر بر زن خواه شوهر دار باشد و خواه نباشد، لازم است، صدقه زن شوهر دار در نزد احناف بر شوهرش لازم نیست، ولی جمهور علماء می‌گویند: که صدقۀ فطرش برذمۀ شوهرش می‌باشد، و دلیل‌شان این است که به اتفاق علماء، نفقۀ زن بر عهدۀ شوهرش می‌باشد، و نفقه تنها عبارت از خرج و خوراک نیست، بلکه تمام ما یحتاج زن را شامل می‌شود، و صدقۀ فطر از جمله چیزهایی است که زن به آن احتیاج دارد. و شاید دلیل احناف این باشد که زن اگر فقیر باشد، بر وی صدقه فطری نیست، و اگر غنی و ثروتمند باشد، باید خودش صدقه فطر خود را بپردازد، همان طوری که زکات مال خود را می‌پردازد. ۴) صدقه فطر بر طفل خورد سال: صدقه طفل خرد سال اگر مالی داشته باشد، در نزد امام ابو حنیفه و ابو یوسف ازمال خودش داده می‌شود، و اگر مالی نداشته باشد، پدرش مسؤول آن است، و حسن/می‌گوید: که طفل خواه چیزی داشته باشد و خواه نداشته باشد، صدقه فطرش بر ذمه پدرش می‌باشد. ۵) وقت وجوب صدقه فطر درنزد بعضی از علماء، از آن جمله امام شافعی و امام احمد بن حنبل رحمهم الله لحظۀ پیش از غروب آفتاب آخرین روز ازماه رمضان است، بنابراین اگر طفلی بعد از غروب آفتاب آن روز به دنیا می‌آید، صدقه فطر آن لازم نمی‌گردد، و در نزد احناف و عدۀ دیگر از علماء، وقت و جوب صدقه فطر، لحظۀ پیش از طلوع فجر روز عیدفطر است، بنابراین طفلی که پیش از طلوع فجر روز عید فطر به دنیا می‌آید، صدقه فطرش لازم می‌گردد، وطفلی که بعد از طلوع فجر روز عید فطر به دنیا می‌آید، صدقه فطر از وی لازم نیست. ۶) وقت استحبابی دادن صدقه فطربه اتفاق علماء در روزعید و پیش از رفتن به نماز عید است، ولی درنزد احناف تقدیم و تاخیر آن از این وقت نیز جوزا دارد. ٧) وقت وجوب آن پیش از طلوع فجر روز عید فطر است، وطفلی که بعد ازطلوع فجر به دنیا می‌آید، صدقه فطر بر وی و از وی لازم نمی‌گردد. ۸) صدقه فطر بر کسی لازم می‌گردد که غنی باشد. ٩) مستحق صدقه فطر فقراء هستند.