فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد سوم

۴- باب: مَنْ رَغِبَ عَنِ المَدِینَةِ
باب [۴]: کسی که از مدینه دل سرد شود

٩٠٧- عَن أَبَي هُرَيْرَةَ س، قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج، يَقُولُ: «يَتْرُكُونَ المَدِينَةَ عَلَى خَيْرِ مَا كَانَتْ، لاَ يَغْشَاهَا إِلَّا العَوَافِ - يُرِيدُ عَوَافِيَ السِّبَاعِ وَالطَّيْرِ - وَآخِرُ مَنْ يُحْشَرُ رَاعِيَانِ مِنْ مُزَيْنَةَ، يُرِيدَانِ المَدِينَةَ، يَنْعِقَانِ بِغَنَمِهِمَا فَيَجِدَانِهَا وَحْشًا، حَتَّى إِذَا بَلَغَا ثَنِيَّةَ الوَدَاعِ، خَرَّا عَلَى وُجُوهِهِمَا» [رواه البخاری: ۱۸٧۴].

٩٠٧- از ابو هریرهسروایت است که گفت: از پیامبر خدا جشنیدم که فرمودند:

«[مردمان] مدینه را در بهترین حالتش ترک می‌کنند، و کسی در آن جز حیوانات و پرندگان گرسنه [یعنی: درندگان] باقی نمی‌ماند».

و آخرین کسی که از [مدینه] خارج می‌شود [۲۵۶]، دو نفر چوبان از قبیلۀ (مزَینَه) هستند، که گوسفندان خود را به طرف مدینه می‌آورند، و می‌بینند که در آن‌جا وحوش جا گرفته است، [و در وقت خارج شدن] چون به (ثَنیه الوداع) می‌رسند، بر روی خود افتاده و می‌میرند» [۲۵٧].

٩٠۸- عَنْ سُفْيَانَ بْنِ أَبِي زُهَيْرٍ س، أَنَّهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ج، يَقُولُ: «تُفْتَحُ اليَمَنُ، فَيَأْتِي قَوْمٌ يُبِسُّونَ، فَيَتَحَمَّلُونَ بِأَهْلِهِمْ وَمَنْ أَطَاعَهُمْ، وَالمَدِينَةُ خَيْرٌ لَهُمْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ، وَتُفْتَحُ الشَّأْمُ، فَيَأْتِي قَوْمٌ يُبِسُّونَ، فَيَتَحَمَّلُونَ بِأَهْلِيهِمْ وَمَنْ أَطَاعَهُمْ، وَالمَدِينَةُ خَيْرٌ لَهُمْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ، وَتُفْتَحُ العِرَاقُ، فَيَأْتِي قَوْمٌ يُبِسُّونَ، فَيَتَحَمَّلُونَ بِأَهْلِيهِمْ وَمَنْ أَطَاعَهُمْ، وَالمَدِينَةُ خَيْرٌ لَهُمْ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ» [رواه البخاری: ۱۸٧۵].

٩٠۸- از سفیان ابن ابی زهیرس [۲۵۸]روایت است که گفت: از پیامبر خدا جشندیم که می‌فرمودند:

«یمن فتح می‌شود، و مردمانی پیدا می‌شوند که اهل و اولاد و دیگر اتباع خود را بر شترها بار کرده و به آن‌جا می‌روند، در صورتی که اگر بدانند، مدینه برای آن‌ها بهتر است».

«و شام فتح می‌شود، و مردمانی پیدا می‌شوند که اهل و اولاد و دیگر اتباع خود را بر شترها بار کرده و به آن‌جا می‌روند، در صورتی که اگر بدانند مدینه برای آن‌ها بهتر است».

«و عراق فتح می‌شود، و مردمانی پیدا می‌شوند که اهل و اولاد و دیگر اتباع خود را بر شترها بار کرده و به آن‌جا می‌روند، در صورتی که اگر بدانند مدینه برای آن‌ها بهتر است» [۲۵٩].

[۲۵۶] عبارت حدیث نبوی شریف چنین است: «و آخر من یحشر راعیان» و کلمۀ (یحشر) داری چندین احتمال است: از آن جمله اینکه به معنی (خارج شدن از مدینه)، و یا به معنی: (و آخرین کسی که به مدینه می‌آید)، و یا به معنی: (آخرین کسی که می‌میرد و حشرمی‌گردد) باشد، و در ترجمه به همان معنی اول ترجمه شده است. [۲۵٧] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) این واقعه در زمان صورت می‌گیرد، و دلالت بر این دارد که مدینۀ منوره تا قرب قیامت از سکنه خالی نمی‌شود، و دراین وقت است که مردم مدینه را در حالی که آباد و دارای میوه و نعمت فراوان است، ترک می‌کنند. ۲) گویا قاضی عیاض/به این نظر است که مراد از وقوع این کار در آخر زمان نیست، بلکه آن است که در وقتی از وقتها چنین کاری واقع می‌شود، لذا می‌گوید: (چنین حالتی در مدینۀ منوره رخ داده است، زیرا در زمانی که مدینۀ منوره مرکز خلافت بود، مردم از هرطرف به آن‌جا می‌آمدند، و هرنعمتی را با خود می‌آوردند، تا جایی که نعمت‌های خداوندی در آن فراوان گردید، ولی بعد از اینکه خلافت به شام و بعد از آن به عراق انتقال یافت، و اکثر مردم مدینه ترک گفته و بادیه نشینان جاگزین آن‌ها شدند، و کشمکش و در گیری بین آن‌ها پیداشد، کار به جایی رسید که همگان مدینه را ترک کردند، و به جای آن‌ها درندگان جا گرفتند....) والله تعالی أعلم. [۲۵۸] وی سفیان بن أبی زهیر ازدی است، و اسم ابی زهیر قرد است، از زندگی‌اش جز اینکه چند حدیثی را از پیامبر خدا جروایت کرده است، چیزی بدست نیاوردم، و حتی تاریخ وفاتش معلوم نیست، اسد الغابه (۲/۳۱٩). [۲۵٩] از مسائل و احکام متعلق به این حدیث آنکه: ۱) معنی این قول پیامبر خدا جکه: «در صورتی که اگر بدانند مدینه برای آن‌ها بهتراست» این است که این مردمی که مدینۀ منوره را جهت سیر کردن شکم خود، و یا بدست آوردن متاع دنیوی ترک می‌کنند، اگر فضیلت مدینه را در اینکه هر نمازش در مسجد نبوی برابر با هزار نماز است، و اینکه آن‌ها در حرم پیامبد خدا جو در جوار و همسایگی ایشان قرار دارند، بدانند، از این شهر متبرک جهت مطالب دنیوی بیرون نمی‌شوند. ۲) در این حدیث معجزۀ دیگری ازمعجزات پیامبر خدا جاست، زیرا همان طوری که خبر داده بودند، اول یمن، و بعد از آن شام، و بعد از آن عراق فتح گردید، و مردمانی در گذشته جهت رفاهیت بیشتر، وطلب امتعۀ دنیوی بهتر، به آن سر زمین‌ها کوچ کردند. ۳) کسانی که به قصد رفاهیت دنیوی، مدینه و جوار پیامبر خدا جرا ترک می‌کنند، کسانی اند که حظوظ انسانیت و معنویت را فراموش کرده‌اند. ۴) کسانی که جهت جهاد، و یا تجارت و یا سیاحت و یا تحصیل علم و یا هرامر مشروع دیگری ازمدینه خارج می‌شوند، مشمول این حکم نمی‌باشند.