فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد سوم

۵۶- باب: بَیْعِ المَیْتَةِ وَالأَصْنَامِ
باب [۵۶]: فروختن خود مرده و بت‌ها

۱٠۴٧- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ ب، أَنَّهُ: سَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ ج، يَقُولُ عَامَ الفَتْحِ وَهُوَ بِمَكَّةَ: «إِنَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ حَرَّمَ بَيْعَ الخَمْرِ، وَالمَيْتَةِ وَالخِنْزِيرِ وَالأَصْنَامِ»، فَقِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، أَرَأَيْتَ شُحُومَ المَيْتَةِ، فَإِنَّهَا يُطْلَى بِهَا السُّفُنُ، وَيُدْهَنُ بِهَا الجُلُودُ، وَيَسْتَصْبِحُ بِهَا النَّاسُ؟ فَقَالَ: «لاَ، هُوَ حَرَامٌ»، ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ جعِنْدَ ذَلِكَ: «قَاتَلَ اللَّهُ اليَهُودَ إِنَّ اللَّهَ لَمَّا حَرَّمَ شُحُومَهَا جَمَلُوهُ، ثُمَّ بَاعُوهُ، فَأَكَلُوا ثَمَنَهُ» [رواه البخاری: ۲۲۳۶].

۱٠۴٧- از جابر بن عبداللهبروایت است که از پیامبر خدا جشنیده‌ام که سال فتح [مکه] در حالی که در مکه بودند می‌گفتند که: «خدا و رسولش خرید و فروش شراب و خود مرده، و خوک، و بت‌ها را حرام کرده است».

کسی گفت: یا رسول الله! در مورد چربی خود مرده که از آن در ساختن کشتی‌ها و روغن دادن پوست‌ها، و روشن کردن چراغها استفاده می‌شود، چه می‌گوئید؟.

فرمودند: «نه خیر! حرام است» و متعاقب این سخن فرمودند: «خداوند یهود را به قتل برساند، [یعنی: لعنت کند] وقتی که خداوند چربی [حیوانات] را بر آن‌ها حرام کرد، [آن را گداخته و] روغنش را گرفتند، و فروختند و پولش را خوردند» [۴۲۱].

[۴۲۱] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) با استناد به ظاهر این حدیث، بعضی از علماء گفته‌اند: استعمال کردن و فروحتن خود مرده به طور مطلق حرام است، مگر چیزی را که نص از آن استثناء نموده باشد، مانند پوست آن، و عدۀ دیگری از علماء می‌گویند: توضیح حدیث چنین است که آن شخص از پیامبر خدا جپرسید که چربی خود مرده به چندین کار استتفاده می‌شود، آیا روا است که آن را خرید و فروش نمائیم؟ پیامبر خدا جدر جوابش گفتند: (نه، روا نیست) پس بنابراین، خرید و فروش چربی خود مرده روا نیست، ولی استفاده کردن از آن روا است. ۲) امام عینی/می‌گوید: بنابراین تعلیل، اگر بت و یا صلیب شکسته شود، فروختن شکسته شدۀ آن در نزد بعضی از احناف و شوافع جواز دارد. ۳) امام شافعی و احمد رحمهم الله می‌گویند: همان طوری که چربی خود مرده حرام است، دیگر اجزای آن، مانند: گوشت، مو، پوست و غیره اجزای آن نیز حرام است، ولی امام ابو حنیفه و مالک رحمهم الله می‌گویند: اجزای که زندگی در آن‌ها جریان ندارد، مانند: مو، ناخن، شاخ، استخوان، و دندان، نجس نیست. ۴) امام شافعی و مالک رحمهم الله می‌گویند: فروختن دیگر انواع نجاسات، مانند: مراداری و امثال آن نیز جواز ندارد، اهل کوفه و امام طبری/خرید و فروش آن را جواز داده‌اند، وگروه سومی از علماء می‌گویند: فروختن آن حرام است ولی خریدن آن جواز دارد.