فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد سوم

۸- باب: شُرْبِ النَّاسِ وَسقي الدَّوَابِ مِنَ الأَنهَارِ
باب [۸]: نوشیدن مردم، و آب دادن چارپایان از انهار

۱٠٩۸- عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ س: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ جقَالَ: الخَيْلُ لِرَجُلٍ أَجْرٌ، وَلِرَجُلٍ سِتْرٌ، وَعَلَى رَجُلٍ وِزْرٌ، فَأَمَّا الَّذِي لَهُ أَجْرٌ: فَرَجُلٌ رَبَطَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ، فَأَطَالَ بِهَا فِي مَرْجٍ أَوْ رَوْضَةٍ، فَمَا أَصَابَتْ فِي طِيَلِهَا ذَلِكَ مِنَ المَرْجِ أَوِ الرَّوْضَةِ كَانَتْ لَهُ حَسَنَاتٍ، وَلَوْ أَنَّهُ انْقَطَعَ طِيَلُهَا، فَاسْتَنَّتْ شَرَفًا أَوْ شَرَفَيْنِ كَانَتْ آثَارُهَا، وَأَرْوَاثُهَا حَسَنَاتٍ لَهُ، وَلَوْ أَنَّهَا مَرَّتْ بِنَهَرٍ، فَشَرِبَتْ مِنْهُ وَلَمْ يُرِدْ أَنْ يَسْقِيَ كَانَ ذَلِكَ حَسَنَاتٍ لَهُ، فَهِيَ لِذَلِكَ أَجْرٌ، وَرَجُلٌ رَبَطَهَا تَغَنِّيًا وَتَعَفُّفًا ثُمَّ لَمْ يَنْسَ حَقَّ اللَّهِ فِي رِقَابِهَا وَلاَ ظُهُورِهَا، فَهِيَ لِذَلِكَ سِتْرٌ، وَرَجُلٌ رَبَطَهَا فَخْرًا وَرِيَاءً وَنِوَاءً لِأَهْلِ الإِسْلاَمِ، فَهِيَ عَلَى ذَلِكَ وِزْرٌوَسُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ جعَنِ الحُمُرِ، فَقَالَ: مَا أُنْزِلَ عَلَيَّ فِيهَا شَيْءٌ إِلَّا هَذِهِ الآيَةُ الجَامِعَةُ الفَاذَّةُ: ﴿وَمَن يَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٖ شَرّٗا يَرَهُۥ٨﴾[رواه البخاری: ۲۳٧۱].

۱٠٩۸- از ابو هریرهرهسروایت است که پیامبر خدا جفرمودند: «اسپ، برای شخصی سبب مزد، و برای شخصی سبب حفظ آبرو، و برای شخصی سبب گناه است.

اسپ برای آن کسی سبب مزد است که اسپ را به غرض جهاد در راه خدا، در سبزه زار و یا در باغچۀ ریسمانش تا هر جایی که در آن سبزه زار و یا باغچه برسد، برای صاحبش ثواب است، و اگر ریسمان آن اسپ کسیخته شود، و اسپ به یک بلندی و یا دو بلندی بدود، در هر قدمش و در هر سرگین انداختنش برای صاحبش ثواب است، و اگر آن اسپ به جوی آبی رسیده و از آن جو بدون آنکه صابحش بخواهد او را آب بدهد آب بخورد از این آب خوردن برای صاحبش ثواب است، پس چنین اسپی برای صاحبش سبب ثواب‌ها است.

و شخص دیگر کسی است که اسپ را برای اینکه از دیگران بی‌نیاز باشد، نگهداری می‌کند، و حق خدا را در وی فراموش نمی‌کند، [یعنی: اگر برای تجارت باشد، زکات آن را می‌دهد [۴٧۳]. و اگر محتاجی را ببیند بر آن سوار می‌کند]، اسپ برای چنین شخصی حمایه و پرده است.

و کسی که اسپ را به قصد افتخار و ریاء و دشمنی با مسلمانان نگهداری می‌نماید، چنین اسپی برای صاحبش سبب گناه است».

و کسی از پیامبر خدا جراجع به الاغ پرسید.

فرمودند: «بر من در این مورد، چیز دیگری جز این آیۀ جامع نازل نگردیده است که: «کسی که به اندازۀ ذرۀ کار نیکی را انجام دهد، جزای آن را می‌بیند، و کسی که به اندازۀ ذرۀ کار بدی را انجام دهد، جزای آن را می‌بیند» [۴٧۴].

[۴٧۳] امام ابو حنیفه/با استناد به این جمله می‌گوید: اسپی که از چراگاه‌ها علف می‌خورد، اگر به نصاب برسد، در آن زکات واجب می‌شود. [۴٧۴] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) با استناد بر این حدیث بعضی از علماء گفته‌اند که پیامبر خدا جآنچه را که می‌گفتند از طریق وحی می‌گفتند، زیرا در موضوع زکات الاغ که بر ایشان وحیی نازل نشده بود، به اجتهاد خود چیزی نگفتند، و کسانی که اجتهاد را برای آنحضر ججائز می‌دانند، می‌گویند اجتهاد نکردن در مسئلۀ به خصوصی، دلالت بر این ندارد که در هیچ مسئلۀ اجتهاد نمی‌کردند، و اجتهاد کردن پیامبر خدا جدر مسائل بسیاری ثابت شده اسد. ۲) نگهداشتن و سائل جهاد فی سبیل الله، و از آن جمله اسپ، سبب اجر اخروی است، چنان‌چه ریاء و سمعت، مستوجب گناه و عذاب اخروی است. ۳) در حدیث نبوی شریف آمده است که چون پیامبر خدا جراجع به اسپ توضیحات دادند، و آن را به سه قسم تقسیم نمودند، کسی راجع به (خر) پرسید که آیا حکم خر هم مثل حکم اسپ است؟ ایشان در جواب فرمودند که «بر من در این مورد، چیزی دیگری جز این آیۀ جامع نازل نگردیده است» که: «کسی که به اندازۀ ذرۀ کار نیکی را انجام دهد، جزای آن را می‌بیند، و کسی که به اندازۀ ذرۀ کار بدی را انجام دهد، جزای آن را می‌بیند». و اینکه این آیۀ کریمه چگونه جوابی برای سؤال آن شخص شده می‌تواند؟ این است که امام عینی/می‌گوید: (سؤال آن‌ها از این بود که: آیا حکم خر مانند حکم اسپ است یانه؟ پیامبر خدا جبا ذکر این آیۀ کریمه گفتند که: اگر نگهداشتن خر برای کار خیر باشد، حتما ثواب آن برای صاحبش می‌رسد، و اگر برای شر باشد، گناه آن به صاحبش می‌رسد)، و این همان چیزی است که آیۀ کریمه بر آن تنصیص دارد.