فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد سوم

۴٧- باب: إِذَا بَاعَ الثِّمَارَ قَبْلَ أَنْ یَبْدُوَ صَلاَحُهَا ثُمَّ أَصَابَتْهُ عَاهَةٌ
باب [۴٧]: اگر میوه را پیش از رسیدنش فروخت و سپس آن را آفت زد

۱٠۳۸- عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ س، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ جنَهَى عَنْ بَيْعِ الثِّمَارِ حَتَّى تُزْهِيَ، فَقِيلَ لَهُ: وَمَا تُزْهِي؟ قَالَ: حَتَّى تَحْمَرَّ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ج: «أَرَأَيْتَ إِذَا مَنَعَ اللَّهُ الثَّمَرَةَ، بِمَ يَأْخُذُ أَحَدُكُمْ مَالَ أَخِيهِ» [رواه البخاری: ۲۱٩۸].

۱٠۳۸- از انس بن مالکسروایت است که پیامبر خدا جاز فروختن میوه تا پیش از رسیدنش، نهی کردند.

از وی پرسیده شد: رسیدن آن چه وقت است؟

گفت: وقتی که سرخ شود.

و پیامبر خدا جفرمودند: «اگر میوه را [آفت زد] و خدا منع کرد، مال برادر خود را در مقابل چه می‌گیرد» [۴٠۸]؟

[۴٠۸] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) اگر کسی میوه‌اش را پیش از اینکه قابل خوردن شود فروخت، و در این حالت میوه را آفت زد، جمهور علماء بر این نظر اند که اگر مشتری میوه را قبض کره بود، آنچه که به سبب آفت از بین رفته است، مربوط به خودش می‌شود، و باید ضرر آن را متحمل گردد، و اگر قبض نکرده بود، مسؤولیت آن بر فرشنده است، ولی امام احمد/می‌گوید: میوۀ را که آفت می‌زند، بر مسؤولیت فروشنده است، خواه مشتری آن را قبض کره باشد و خواه قبض نکره باشد. و گرچه ظاهر حدیث مؤید نظر اخیر است، زیرا میوۀ را که آفت زد، پولی را که فروشنده از مشتری می‌گیرد، پولی است که بدون مقابل گرفته است، و این چیزی است که ظاهر حدیث از آن منع می‌کند، ولی چون خرید و فورش همیشه دارای احتمال نفع و ضرر است، پس باید معیاری را برای اینکه چه کسی این نفع و ضرر را متحمل گردد، تعیین نمود، و این معیار قبض متاع فروخته شده است، یعنی: متاع بعد از فروخته شدن در تحت تصرف هرکس که بود، نفع و ضررش متعلق به همان شخص است. و در این صورت معنی حدیث نبوی چنین می‌شود که: اگر میوه را فروخت و پیش از آنکه مشتری آن را تسلیم شود، آفت زد، پول مشتری را نباید بگیرد، زیرا در این صورت پولش را بدون مقابل گرفته است، ولی اگر بعد از تسلیم دادن آفت زد، چون پول را از وی در مقابل تسلیم دادن متاع گرفته است، این چیز نسبت به وی تصدیق نمی‌کند.