فیض الباری شرح مختصر صحیح البخاری- جلد سوم

۸- باب: مَنْ أَحْیَا أَرْضاً مَوَاتاً
باب [۸]: کسی که زمین موات را احیاء نماید

۱٠۸۲- عَنْ عَائِشَةَ ل، عَنِ النَّبِيِّ جقَالَ: «مَنْ أَعْمَرَ أَرْضًا لَيْسَتْ لِأَحَدٍ فَهُوَ أَحَقُّ» [رواه البخاری: ۲۳۳۵].

۱٠۸۲- از عائشهلروایت است که پیامبر خدا جفرمودند: «کسی که زمین بی صاحبی را آباد می‌کند، از دیگران به آن زمین مستحق‌تر است» [۴۵۸].

۱٠۸۳- عَنِ ابْنِ عُمَرَ ب، قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ج، وَقَالَ عَبْدُ الرَّزَّاقِ: أَخْبَرَنَا ابْنُ جُرَيْجٍ، قَالَ: حَدَّثَنِي مُوسَى بْنُ عُقْبَةَ، عَنْ نَافِعٍ، عَنْ ابْنِ عُمَرَ، أَنَّ عُمَرَ بْنَ الخَطَّابِ ب: أَجْلَى اليَهُودَ، وَالنَّصَارَى مِنْ أَرْضِ الحِجَازِ، وَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ جلَمَّا ظَهَرَ عَلَى خَيْبَرَ أَرَادَ إِخْرَاجَ اليَهُودِ مِنْهَا، وَكَانَتِ الأَرْضُ حِينَ ظَهَرَ عَلَيْهَا لِلَّهِ وَلِرَسُولِهِ جوَلِلْمُسْلِمِينَ، وَأَرَادَ إِخْرَاجَ اليَهُودِ مِنْهَا، فَسَأَلَتِ اليَهُودُ رَسُولَ اللَّهِ جلِيُقِرَّهُمْ بِهَا، أَنْ يَكْفُوا عَمَلَهَا، وَلَهُمْ نِصْفُ الثَّمَرِ، فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ ج: «نُقِرُّكُمْ بِهَا عَلَى ذَلِكَ مَا شِئْنَا»، فَقَرُّوا بِهَا حَتَّى أَجْلاَهُمْ عُمَرُ إِلَى تَيْمَاءَ وَأَرِيحَاءَ [رواه البخاری: ۲۳۳۸].

۱٠۸۳- از ابن عمربروایت است که گفت: عمرسیهود و نصارا را از سر زمین حجاز بیرون کرد، و پیامبر خدا جهم هنگامی که (خیبر) را فتح نمودند، می‌خواستند یهود را از آن‌جا بیرون کنند، و هنگامی که سر زمین (خیبر) فتح گردید متعلق به خدا و رسول او جو مسلمانان گردید.

و چون پیامبر خدا جعزم بیرون کردن یهود را گرفتند، یهود برای پیامبر خدا جپیشنهاد کردند که آن‌ها در آن‌جا کشت و کار نمایند، و نیم حاصل آن از آن‌ها باشد.

پیامبر خدا ی برای آن‌ها گفتند: «به همین چیز تا هنگامی که ما بخواهیم با شما موافقت می‌کنیم» و تا وقتی که عمرسآن‌ها را به طرف (تیماء) و (أریحاء) خارج ساخت، و در همان‌جا سکونت داشتند [۴۵٩].

[۴۵۸] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: در کیفیت امتلاک زمین‌های موات بین علماء اختلاف است، امام شافعی و ابو یوسف و محمد رحمهم الله می‌گویند: هرکس هر زمین مواتی را که احیاء کرد، مالک آن زمین می‌شود، خواه زمین در نزدیک شهرها باشد، و خواه در کوه‌ها و بیابان‌ها. امام مالک/می‌گوید: احیاء زمین‌های نزدیک شهرها بدون اذن (ولی امر) جواز ندارد، ولی زمین‌های که در بیابان‌های دور از شهرها قرار دارد، احتیاج به اذن (ولی امر) ندارد. امام ابو حنیفه/می‌گوید: احیاء زمین در هر جایی که صورت بگیرد، بدون اذن (ولی امر) جواز ندارد، خواه نزدیک شهرها باشد، و خواه دور از شهر ها، خواه در دشت و بیابان باشد، و خواه در کوه و صحرا، و قوانین رایج امروزی دولت‌های اسلامی نظر امام ابو حنیفه/را تایید و اختیار نموده است. [۴۵٩] از احکام و مسائل متعلق به این حدیث آنکه: ۱) (تیماء) و (أریحاء) دو منطقه در اول سر زمین شام از طرف مدینۀ منوره است. ۲) مزارعت در هر میوه و حاصلی جواز دارد، خواه درخت باشد، و خواه کشت. ۳) اینکه عمرسیهود را از حجاز بیرون کرد، سببش آن بود که پیامبر خدا جبرای یهود نگفته بودند که برای همیشه در خیبر مانده می‌توانند، بلکه گفته بودند: تا وقتی که ما بخواهیم شما در خیبر مانده می‌توانید، و دیگر آنکه پیامبر خدا جدر آخرین ایام حیات خود فرمودند که: «یهود را از (جزیرة العرب) خارج سازید.