باب ۱۹: تشویق به احترام گذاردن به همسایه و مهمان و گفتار نیک یا سکوت، که هر یک از این‌ها جزو ایمان مى‌باشند
۲۹- یعنی: «أَبی هُرَیْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ ج: مَنْ كانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَلا یُؤْذِ جارَهُ، وَمَنْ كَانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَلْیُكْرِمْ ضَیْفَهُ، وَمَنْ كَانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَلْیَقُلُ خَیْرًا أَوْ لِیَصْمُتْ» [۳۲].
یعنی: «ابو هریره گوید: پیغمبر جفرمود: کسى‌که به‌خدا و روز رستاخیز ایمان دارد نباید همسایه‌اش را اذیت کند، و کسى که به خدا و روز قیامت ایمان دارد باید نسبت به مهمانش با اکرام و احترام رفتار نماید و کسى که به خدا و روز آخرت ایمان دارد وقتى که سخن مى‌گوید باید سخنانش خوب و حق باشد والّا باید سکوت کند».
۳۰- یعنی: «أَبِی شُرَیْحٍ الْعَدَوِیِّ، قَالَ: سَمِعَتْ أُذُنَایَ، وَأَبْصَرَتْ عَیْنَایَ، حِینَ تَكَلَّمَ النَّبِیُّ ج، فَقَالَ: مَنْ كَانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَلْیُكْرِمْ جَارَهُ، وَمَنْ كَانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَلْیُكْرِمْ ضَیْفَهُ جَائِزَتَه قَالَ: وَمَا جَائِزَتُهَ یَا رَسُولَ اللهِ قَالَ: یَوْمٌ وَلَیْلةٌ، وَالضِّیَافَةُ ثَلاَثَةُ أَیَّامٍ، فَمَا كَانَ وَرَاءَ ذَلِكَ فَهُوَ صَدَقَةٌ عَلَیْهِ، وَمَنْ كَانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَلْیَقُلْ خَیْرًا أَوْ لِیَصْمُتْ» [۳۳].
یعنی: «ابو شریح عدوى گوید: با گوش‌هایم از پیغمبر جشنیدم و با چشمانم دیدم که مى‌فرمود: کسى که به خدا و روز آخرت ایمان دارد باید نسبت به همسایه‌اش با نیکى و احترام رفتار نماید و کسى که به خدا و روز رستاخیز ایمان دارد باید براى مهمانش احترام و اکرام قایل شود و بخشش و جایزه‌اش را در حق او به خوبى انجام دهد، گفتند: اى رسول خدا جایزه مهمان چیست؟ پیغمبر جفرمود: یک روز و یک شب است (یعنى شب و روز اوّل باید مهمان از احترام و پذیرایى بیشتر برخوردار باشد) و اصل ضیافت سه روز است (یعنى کسى که وارد منزل کسى مى‌شود تا سه روز به عنوان مهمان محسوب است و باید طبق دستور حضرت رسول در حق او با احترام رفتار شود). و بعد از سه روز، شخص حالت مهمان را ندارد، و هر پذیرایى که از او به عمل آید به صورت احسان و صدقه است و کسى که به خداوند و روز قیامت ایمان دارد، وقتى که سخن مى‌گوید باید سخن خوب و حق بگوید و از گفتن کلمات زشت و ناحق خوددارى و پرهیز نماید».
(با توجّه به این دستور رسول اکرم جو آیه شریفه: ﴿مَّا يَلۡفِظُ مِن قَوۡلٍ إِلَّا لَدَيۡهِ رَقِيبٌ عَتِيدٞ١٨﴾[ق: ۱۸].
یعنی: «انسان هیچ کلمه‌اى را بر زبان جارى نمى‌کند، مگر اینکه مأمور و فرشته‌اى آگاه و حاضر، گفته او را حفظ و یادداشت مى‌نماید».
بر هر مسلمان لازم است در مقابل سخنانى که مى‌گوید و کلماتى که بر زبان جارى مى‌کند احساس مسؤولیت دقیقى داشته باشد و از گفتن کلمات زشت و ناپسند هرچند در قالب شوخى باشد جدّآ پرهیز نماید و به هیچ وجه جایز نیست شخصیت انسانى و اسلامى خود را با گفتن دروغ و ناحق نابود کند، و باید یقین داشته باشد آنچه را که مى‌گوید براى دیگران زیانى ندارد وباعث ترویج فساد درجامعه نمى‌شود، و کلماتى است که اگر فرشته مأمور آن را بشنود خشنود مى‌گردد. کسانى که براى سخنان خود ارزشى قایل نیستند و هرچه بر زبانشان آید مى‌گویند و توجّه به عواقب ناپسند آن ندارند و یا کسانى که خود را به عنوان شوخ و شیرین سخن جلوه مى‌دهند و براى به خنده درآوردن دیگران هر نوع الفاظ زشت و دروغ و مسـخره آمیزى بر زبان مى‌آورند و به تقلید درآوردن از مردم مى‌پردازند، همچنین اشخاصى که به ظاهر با هم دوست هستند و به عنوان شوخى القاب و زشتى به هم نسبت مى‌دهند که اگر دشمن مى‌بودند بدتر از این‌ها حرفى نداشتند که به هم بگویند، و اشخاصى که از ترس و یا به خاطر منافع مادى و یا حفظ جاه و مقام هر ناحقى را تصدیق مى‌نمایند و بر باطل شهادت دروغ مى‌دهند، و بدون حجت و دلیل قاطع از جانب خدا و پیغمبر فتوى صادر مى‌نمایند لازم است به ادب و اخلاق پیغمبر جبرگردند ودستورات قرآن و فرموده‌هاى پیغـمبر را سرلوحه زندگى قرار دهند و ایمان به این آیه داشته باشند:
﴿مَثَلٗا كَلِمَةٗ طَيِّبَةٗ كَشَجَرَةٖ طَيِّبَةٍ أَصۡلُهَا ثَابِتٞ وَفَرۡعُهَا فِي ٱلسَّمَآءِ٢٤﴾[إبراهیم: ۲۴].
یعنی: «سـخن حق و نیکو درخـتى است که ریشـه در عمق زمـین دارد در حـالى که شاخه‌هایش به آسمان سرکشیده و مردم از سایه و ثمره آن بهره‌مند هستند».
آرى، ادب در گفتار و حق‌گویى و نیکوگویى یکى از مهم‌ترین عوامل پیشرفت مادى و معنوى و پیدایش اعتماد در بین افراد و صفا و صمیمیت و شهامت و شجاعت مى‌باشد، جامعه‌اى که به پیروى از پیغمبر جبزرگوارش، خود را به ادب حق‌گویى و راست‌گویى آذین بخشد، فرصتى براى افراد ناصالح باقى نمى‌ماند تا نقشه‌هاى شوم خود را به مرحله اجرا درآورند و به مال و حیثیت دیگران تجاوز کنند، بر همه ما لازم است چه در محیط خانواده و چه در محل کار و چه در بین مردم در ترویج این ادب گرانبها و حفظ و حراست از این امانتى که پیغمبر عزیزمان به ما سپرده است کوشا باشیم و همیشه خدا را ناظر بر گفتار و رفتار خود بدانیم.
[۳۲]- أخرجه البخاری فی: ۷۸ كتاب الأدب: ۳۱ باب من كان یؤمن بالله والیوم الآخر فلا یؤذ جاره. [۳۳]- أخرجه البخاری فی: ۷۸ كتاب الأدب: ۳۱ باب من كان یؤمن بالله والیوم الآخر فلا یؤذ جاره.