باب ۳۲: گوش دادن به خواندن قرآن
۲۵۷- حدیث: «ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِهِ ﴿لَا تُحَرِّكۡ بِهِۦ لِسَانَكَ لِتَعۡجَلَ بِهِۦٓ﴾قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ جإِذَا نَزَلَ جِبْرِیلُ بِالْوَحْیِ وَكَانَ مِمَّا یُحَرِّكُ بِهِ لِسَانَهُ وَشَفَتَیْهِ فَیَشْتَدُّ عَلَیْهِ، وَكَانَ یُعْرَفُ مِنْهُ، فَأَنْزَلَ اللهُ الآیَةَ الَّتِی فِی ﴿لَآ أُقۡسِمُ بِيَوۡمِ ٱلۡقِيَٰمَةِ١﴾﴿لَا تُحَرِّكۡ بِهِۦ لِسَانَكَ لِتَعۡجَلَ بِهِۦٓ١٦ إِنَّ عَلَيۡنَا جَمۡعَهُۥ وَقُرۡءَانَهُۥ١٧﴾قَالَ: عَلَیْنَا أَنْ نَجْمَعَهُ فِی صَدْرِكَ، وَقُرْآنَهُ ﴿فَإِذَا قَرَأۡنَٰهُ فَٱتَّبِعۡ قُرۡءَانَهُۥ١٨﴾فَإِذَا أَنْزَلْنَاهُ فَاسْتَمِعْ ﴿ثُمَّ إِنَّ عَلَيۡنَا بَيَانَهُۥ١٩﴾(ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا بَیَانَه) عَلَیْنَا أَنْ نُبَیِّنَهُ بِلِسَانِكَ قَالَ: فَكَانَ إِذَا أَتَاهُ جِبْرِیلُ أَطْرَقَ، فَإِذَا ذَهَبَ قَرَأَهُ كَمَا وَعَدَهُ اللهُ» [۲۸۹].
یعنی: «ابن عباس درباره این آیه: (زبانت را به خاطر عجله در خواندن قرآن به حرکت در نیاور) [۲۹۰]، گوید: وقتى که جبرئیل وحى را مى‌آورد پیغمبر ج، لب‌ها و زبانش را به گفتن کلمات وحى، به حرکت درمى‌آورد و از سنگینى و عظمت وحى به فشار مى‌آمد و احساس خستگى مى‌کرد، و آثار این فشار به هنگام نزول وحى از چهره‌اش تشخیص داده مى‌شد، خداوند آیه ۱۶ سوره لا اقسم بیوم القیامة را نازل نمود:] زبانت را با خواندن قرآن به سرعت حرکت نده تا با عجله آن را یاد بگیرى (از ترس اینکه مبادا فراموش شود) جمع قرآن و خواندنش بر عهده ما است [ خداوند فرمود: جمع قرآن در سـینه تو و اینکه آن را بخوانى بر عهده ماست، پس هرگاه ما قرآن را بوسیله جبرئیل بر تو خواندیم و آن را نازل نمودیم به آن گوش فرا ده و ما عهده‌دار این هستیم که این قرآن به وسیله تو براى مردم بیان شود. ابن عباس گوید: از این به بعد هرگاه جبرئیل با وحى نازل مى‌شد پیغـمبر جسرش را پایین مى‌انداخت (و به وحى آسمانى گوش) فرا مى‌داد وقتى که جبرئیل مى‌رفت، برابر وعده خداوند، آن را قرائت مى‌کرد».
۲۵۸- حدیث: «ابْنِ عَبَّاسٍ، فِی قَوْلِهِ تَعَالَى ﴿لاَ تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ﴾ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ جیُعَالِجُ مِنَ التَّنْزِیلِ شِدَّةً، وَكَانَ مِمَّا یُحَرِّكُ شَفَتَیْهِ، فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَأَنَا أُحَرِّكُهُمَا لَكُمْ كَمَا كَانَ رَسُولُ اللهِ جیُحَرِّكُهُمَا وَقَالَ سَعِیدٌ (هُوَ سَعِیدُ بْنُ جُبَیْرٍ رَاوِی الْحَدِیثِ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ): أَنَا أُحَرِّكُهُمَا كَمَا رَأَیْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ یُحَرِّكُهُمَا، فَحَرَّكَ شَفَتَیْهِ فَأَنْزَلَ اللهُ تَعَالَى ﴿لاَ تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ﴾قَالَ جَمْعُهُ لَهُ فِی صَدْرِكَ وَتَقْرَأَهُ، ﴿فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ﴾قَالَ: فَاسْتَمِعْ لَهُ وَأَنْصِتْ (ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا بَیَانَهُ) ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا أَنْ تَقْرَأَهُ فَكَانَ رَسُولُ اللهِ ج، بَعْدَ ذَلِكَ، إِذَا أَتَاهُ جِبْرِیلُ اسْتَمَعَ، فَإِذَا انْطَلَقَ جِبْرِیلُ قَرَأَهُ النَّبِیُّ جكَمَا قَرَأَهُ» [۲۹۱].
یعنی: «ابن عباس درباره آیه: ﴿لَا تُحَرِّكۡ بِهِۦ﴾[القیامة: ۱۶]. مى‌گوید: به هنگام نزول وحى پیغمبر جفشار سنگینى را احساس مى‌نمود، و لب‌هایش را اغلب (با گفتن کلمات قرآن) به حرکت مى‌انداخت (ابن عباس گفت: من لب‌هایم را در برابر چشم شما حرکت مى‌دهم همانگونه که پیغمبر جلب‌هایش را حرکت مى‌داد. سعید بن جبیر راوى حدیث از ابن عباس گوید: من هم همانطورى که دیدم ابن عباس لب‌هایش را حرکت مى‌داد لب‌هایم را حرکت مى‌دهم و سعید لب‌هایش را به حرکت در آورد). خداوند به پیغمبر جفرمود: (زبانت را با خواندن قرآن به خاطر تعجیل در فراگیرى آن به حرکت در میاور، جمع قرآن در سینه تو و اینکه قرآن را بخوانى بر عهده ما است. ابن عباس در تفسیر (جمعه) گوید: خداوند قرآن را در قلب پیغمبر ججمع مى‌نماید، و همچنین در تفسیر آیه: (هرگاه قرآن را به وسیله جبرئیل بر شما قرائت کردیم از آن پیروى کنید) گوید: به قرآن گوش فرا ده و ساکت باش، و در تفسیر آیه: (سپس بر عهده ما است بیان قرآن) گوید: بر عهده ما است که تو قرآن را قرائت کنى، از این به بعد هرگاه جبرئیل پیش پیغمبر جمى‌آمد پیغمبر جبه او گوش فرا مى‌داد، وقتى که جبرئیل مى‌رفت پیغمبر جقرآن را همانگونه که جبرئیل برایش قرائت کرده بود قرائت مى‌کرد».
[۲۸۹]- أخرجه البخاری فی: ۶۵ كتاب التفسیر: ۷۵ سورة القیامة: ۲ باب قوله (فإِذا قرأناه). [۲۹۰]- سورة القیامة: ۱۶. [۲۹۱]- أخرجه البخاری فی: ۱ كتاب بدء الوحی: ۴ باب حدثنا موسى بن إسماعیل.