باب ۲۳: نمونه انسان سخى و بخشنده، و انسان بخیل و خسیس
۶۰۰- حدیث: «أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: ضَرَبَ رَسُولُ اللهِ جمَثَلَ الْبَخِیلِ وَالْمُتَصَدِّقِ كَمَثَلِ رَجُلَیْنِ عَلَیْهِمَا جُبَّتَانِ مِنْ حَدِیدٍ، قَدِ اضْطُرَّتْ أَیْدِیهِمَا إلى ثُدیِّهِمَا وَتَرَاقِیهِمَا؛ فَجَعَلَ الْمُتَصَدِّقُ كَلَّمَا تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ انْبَسَطَتْ عَنْهُ حَتَّى تَغْشَى أَنَامِلَهُ، وَتَعْفُوَ أَثَرَهُ؛ وَجَعَلَ الْبَخِیلُ كُلَّمَا هَمَّ بِصَدَقَةٍ قَلَصَتْ، وَأَخَذَتْ كُلُّ حَلْقَةٍ بِمَكَانِهَا.
قَالَ أَبُو هُرَیْرَةَ: فَأَنَا رَأَیْتُ رَسُولَ اللهِ ج، یَقُولُ بِإِصْبَعِهِ هكَذَا فِی جَیْبِهِ، فَلَوْ رَأَیْتَهُ یُوَسِّعُهَا وَلاَ تَتَوَسَّعُ» [۶۵۴].
یعنی: «ابوهریره گوید: پیغمبر جانسان بخشنده و سخى و انسان خسیس و بخیل را به دو نفرى تشبیه نمود که هر کدام یک زره آهنى به تن داشته باشند و این زره‌ها بر روى سینه و گردنشان جمع شده و دست آنان را از حرکت بازداشته است، انسان سخى هر وقت چیزى را مى‌بخشد زره تنگ فشاردهنده برایش گشاده و بلند مى‌شود تا جایى که انگشت‌هاى پایش را هم مى‌پوشاند و بر زمین قرار مى‌گیرد و آثار قدمش را بر روى زمین از بین مى‌برد. امّا انسان خسیس هرگاه بخواهد صدقه و احسانى را انجام دهد زره بر تنش تنگ و چسبنده‌تر مى‌شود و هر حلقه از آن محکم‌تر در جاى خود قرار مى‌گیرد و دست‌هایش بیشتر به گردنش مى‌چسبند.
ابوهریره گوید: در این اثنا پیغمبر جرا دیدم (به منظور نشان دادن و تجسم این حالت) انگشتش را در جیبش فرو کرده بود و مى‌خواست آن را گشاد کند ولى چون در اصل تنگ بود گشاد نمى‌شد»، (یعنى انسان بخیل به واسطه حرص و جوش درونى که دارد نمى‌تواند به تکلف خود را آرام و راحت نماید).
(خلاصه: پیغمبر جانسان سخى و بخشنده را به کسى تشبیه نموده است که زره محکم و گشادى را پوشیده که تمام بدن او را فرا گرفته و آن را از آسیب دشمن محفوظ مى‌دارد، و انسان خسیس را هم به شخصى تشبیه نموده که زره تنگى به تن دارد که روى سینه و گردنش جمع شده و دست‌هایش را محکم بسته است، و دارد او را خفه مى‌کند.
خداوند به انسـان سخى وسعت درون بخشـیده که هرگز از بخشش کوتاهى نمى‌کند، به عکس آن، انسان بخیل به اندازه‌اى دلتنگ است که هرگاه بخواهد چیزى را ببخشد دست‌هایش خشک مى‌گردد. سرانجام خداوند انسان بخشنده را در دنیا و قیامت محفوظ و آبرومند نگه مى‌دارد و انسان خسیس را در دنیا و قیامت بدبخت و بى‌ارزش مى‌نماید) [۶۵۵].
[۶۵۴]- أخرجه البخاری فی: ۷۷ كتاب اللباس: ۹ باب جیب القمیص من عند الصدر وغیره. [۶۵۵]- فتح الباری: ج۳، ص: ۲۳۸.