حجة الله البالغه - جلد اول

دقیق‌ترین فنون حدیث

اما به نظر بنده، دقیق‌ترین و عمیق‌ترین فن حدیث و درخشنده‌تر و بالاتر از همه، علم اسرار دین است که از فلسفه احکام، و اسرار خواص اعمال بحث می‌کند؛ به خدا قسم این چیزی است که بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد و لازم است که اوقات گرانبها را در آن صرف نمود و آن را پس از ادای فرایض ذخیره‌ای برای آخرت قرار داد، زیرا به وسیله آن انسان می‌تواند بر احکام شرع بصیرت داشته باشد، پس نسبت آن در برابر اخبار مانند صاحب عروض نسبت به دیوان‌های اشعار، یا منطقی نسبت به براهین حکماء و یا نحوی نسبت به کلام عرب و یا اصولی نسبت به فروعات فقها، و به وسیله آن در امان قرار می‌گیرد از این که مانند جمع‌کننده‌ی هیزم در شب و غوطه‌خورنده در سیل و شتر کوری که نمی‌بیند راه برود و یا کسی که سوار بر پشت کوری شود، باشد، مثل کسی که از طبیبی بشنود که کسی را به خوردن سیبی دستور بدهد، پس او بر قیاس آن به خوردن حنظله، بنابر همشکل‌ بودنش دستوری بدهد، و به وسیله این علم با داشتن بینه از سوی پروردگارش مؤمن قرار می‌گیرد، مانند کسی که راستگوی به او خبر بدهد که سمّ کشنده است و او خبردهنده را راستگو بپندارد و سپس به قراین دریابد که حرارت و یبوست آن از حد زیاد است که با مزاج انسان سازگار نیست، لذا یقینش بر یقین قبلی افزوده می‌شود.