حجة الله البالغه - جلد اول

به آیات الله در درخت‌ها بنگر:

باید دانست که خداوند در مخلوقات خویش نشانه‌هایی قرار داده که هر کس در آنها بیندیشد، پی می‌برد که خداوند در مکلف قرار دادن بندگانش به احکام شریعت، حجت و دلیل کاملی دارند.

توجه کنید به درخت‌ها، برگ، گل، و میوه‌های آنها و آن کیفیتی که در آنها از دیدنی‌ها و چشیدنی‌ها و غیره وجود دارد، زیرا هرنوع درختی یک نوع برگ با یک شکل خاص و گل‌هایی با رنگ خاصی و میوه‌ای با مزه و کیفیت ویژه‌ای دارد که با این امور شناخته می‌شود که این درخت از فلان نوع می‌باشد و همۀ اینها تابع صورت نوعی و وابسته به آن هستند و از جایی می‌آیند که صورت نوعی آمده است و قضای اهل بر این که مثلاً این ماده، درخت خرمایی قرار گیرد، پیوسته با قضای تفصیلی است که میوه‌اش چنان و شگوفه‌اش چنان باشد، و برخی از ویژگی‌های صورت نوعی به گونه‌ای است که هر عاقلی آن را می‌تواند درک نماید، و برخی دیگر بگونه‌ای است که به جز متخصص زیرک، کسی دیگر نمی‌تواند آن را درک نماید، مانند: تاثیر «یاقوت» برای کسی که آن را حمل نموده است که او را شاد و شجاع برمی‌آورد، و برخی از خواصش به گونه‌ای است که در همه افراد آن نوع یافت می‌شوند و بعضی دیگر طوری است که در بعضی افراد یافت می‌شوند و در بعضی دیگر خیر، بر حسب استعداد ماده، مانند هلیله که هرکسی به او دست بزند استفراغ می‌کند، و تو نمی‌توانی بگویی که، چرا میوۀ درخت خرما بدین شکل بوده است، زیرا این سؤالی است بی‌جا، زیرا لوازم ماهیت را نمی‌توان با لفظ «چرا» پرسید.