حجة الله البالغه - جلد اول

به آیات الله در حیوان بنگر:

باز به‌سوی انواع حیوانات بنگر که هریکی شکلی و آفرینشی دارد، همچنان که در درخت‌ها می‌بینی، و همراه با آن از او حرکاتی اختیاری و الهاماتی طبیعی و تدابیری جبلی خواهی دید که هر نوعی به آنها از نوعی دیگر ممتاز می‌گردد، حیوان‌های حلال گوشت علف می‌خورند و نشخوار می‌کنند و اسب و خر و قاطر هم علف می‌خورند، ولی نشخوار ندارند. درنده‌ها گوشت می‌خورند و پرنده‌ها به هوا می‌پرند، ماهی در آب شنا می‌کند، و هر نوع حیوان صدایی غیر از صدای حیوان دیگر دارد، و کیفیت عمل جنسی هر حیوانی از حیوان دیگر جداست، و کیفیت پرورش اولادش از کیفیت پرورش اولاد دیگر مجزی است که شرح و توضیح آن بحث را به درازا می‌کشاند و به هر نوعی علومی الهام شده که مناسب به مزاجش و موجب اصلاحش باشد.

و همۀ این الهامات از جانب پروردگار از دریچۀ صورت نوعی بر او می‌بارد و مثال آنها مانند خط‌های گلها و مزۀ میوه‌هاست که با صورت نوعی پیوند دارند.

و از احکام نوع بعضی آنست که شامل همه افراد نوع است و بعضی بگونه‌ای است که فقط در بعضی افراد برحسب استعداد ماده و فراهم‌شدن اسباب پدید می‌آیند، اگرچه اصل استعداد شامل همۀ افراد می‌باشد، مانند یعسوب «ملکۀ زنبور عسل» در بین زنبورهای عسل و طوطی که پس از تعلیم و تمرین، تقلید صدای انسان را یاد می‌گیرد.