حیات صحابه – جلد پنجم

آنچه از پیامبر صدرباره حقیقت علم روایت شده است

بخاری و مسلم از ابوموسی سروایت نموده‏اند که گفت: رسول خدا صفرمود: «مثال هدایت و علمی که خداوند مرا بدان مبعوث نموده، چون باران زیادی است که به زمینی رسیده باشد، و پاره‏ای از آن زمین خوب بوده و آب را پذیرفته و علف و گیاه زیاده رویانیده باشد، و پاره‏ای از آن سخت و بی‌گیاه بوده و آب را نگه داشته باشد، و خداوند توسط آن به مردم نفع رساند، که از آن می‏نوشند و می‏نوشانند و زراعت می‏کنند، و بخش دیگری از آن زمین که باران رسیده زمین است هموار و وسیع، که نه آبی را نگه می‏دارد و نه علف و گیاهی می‏رویاند، این مثال کسی است که در دین خدا عالم و فقیه شده، و آنچه خداوند مرا بدان مبعوث نموده به او نفع رسانیده، و آموخته و آموزش داده است، و مثال کسی است که به آن سربلند ننموده و هدایت خداوند را که بدان ارسال شده‏ام نپذیرفته است». این چنین در المشکوه (ص۲۰) آمده است. و مسلم از ابن مسعود سروایت نموده، که گفت: رسول خدا صفرمود: «هر نبیی را که خداوند در امتش قبل از من مبعوث نموده، از امتش برای وی حواریون و یارانی بوده، که به سنت وی چنگ می‏زده‏اند و به امرش اقتدا می‏نموده‏اند، باز بعد از آنان جانشین‌هایی می‏یابند، که آنچه را می‏گویند بدان عمل نمی‏کنند، و آنچه را انجام می‏دهند که بدان مأمور نیستند، بنابراین کسی که با دستش با آنان جهاد کند مؤمن است، و کسی که با زبانش با ایشان جهاد کند مؤمن است، و کسی که با قلبش با ایشان جهاد کند مؤمن است، و گذشته از اینها از ایمان به اندازه دانه خردل هم موجود نیست» [۳۸۶]. این چنین در المشکوه (ص۲۱) آمده است.

ابوداود و ابن ماجه از عبداللَّه بن عمرو بروایت نموده‏اند که گفت: رسول خداصفرمود: «علم سه چیز است: آیه محکم یا سنت قایم یا فریضه عادل، و چیزی که سوای این‏ها باشد اضافه است» [۳۸۷]. این چنین در المشکوه (ص۲۷) آمده است. و ابن عبدالبر در جامع بنی العلم (۲۳/۲) مانند این را روایت کرده است، و نزد وی هم چنین (۲۴/۲) از عمروبن عوف سبه شکل مرفوع روایت است: «در میان شما دو امر را گذاشته‏ام، تا وقتی به آن‏ها چنگ زنید هرگز گمراه نمی‏شوید: کتاب خدا و سنت نبی‌اش» [۳۸۸].

و ابن عبدالبر در جامع بیان العلم (۲۳/۲) از ابوهریره سروایت نموده که: پیامبر صداخل مسجد گردید، و جماعتی از مردم را نزد مردی دید، فرمود: «این چیست؟» گفتند: ای رسول خدا، مردی است علامه، پرسید: «علامه چیست؟» پاسخ دادند: عالم‏ترین مردم به نسب‏های عرب، عالم‏ترین مردم به عربی، عالم‏ترین مردم به شعر و عالم‏ترین مردم به آنچه عرب‏ها در آن اختلاف نموده‏اند، رسول خدا صفرمود: «این علمی است که نفع نمی‏رساند و جهلی است که ضرر نمی‏رساند» [۳۸۹].

[۳۸۶] مسلم (۵۰). [۳۸۷] صحیح. ابوداوود (۲۸۸۵) ابن ماجه (۵۴). [۳۸۸] صحیح. حاکم (۱/ ۱۹۳) و آن را صحیح دانسته و ذهبی با وی موافقت کرده است. ابن عبدالبر در الجامع (۳/ ۲۴) و مالک در موطا (۲/ ۸۹۹/ ۳). [۳۸۹] ضعیف. ابن عبدالبر در الجامع (۲/ ۲۳) نگا: الضعیفة (۳۸۷۲) و ضعیف الجامع (۳۷۲۵).