حیات صحابه – جلد پنجم

قول ابن عمر و ابن عباس شدرباره حقیقت علم

ابن عبدالبر در جامعش (۲۴/۲) از ابن عمر بروایت نموده، که گفت: عمل سه چیز است: کتاب ناطق، سنت گذشته و نمی‏دانم [۳۹۰]. و نزد وی همچنان (۲۶/۲) از ابن عباس بروایت است که گفت: علم فقط کتاب خدا و سنت پیامبرش صاست، و کسی که بعد از آن چیزی را به رأی خود بگوید، نمی‏دانم که آیا آن را در حسناتش می‏یابد یا در گناهانش.

و ابن عساکر به سند حسن از مجاهد روایت نموده، که گفت: در حالی که ما یاران ابن عباس بنشسته بودیم: عطاء، طاووس و عکرمه، ناگهان مردی آمد، و ابن عباس ایستاده بود و نماز می‏گزارد، آن مرد گفت: فتوا دهنده‏ای هست؟ گفتم: بپرس، گفت: من هرگاه که بول کنم، بعد از آن آب جهنده بیرون می‏آید [۳۹۱]، گفتیم: همان آبی که از آن فرزند به وجود می‏آید؟ گفت: آری، گفتیم: بنابراین بر تو غسل لازم است، آن مرد استرجاع گویان [۳۹۲]برگشت ابن عباس در نمازش عجله نمود، و هنگامی که سلام گردانید گفت: ای عکرمه، آن مرد را نزدم حاضر کن، وی آن مرد را نزدش آورد، آن گاه رویش را به‌سوی ما گردانید و گفت: آیا آنچه این مرد را به آن فتوا دادید از کتاب خدا بود؟ گفتیم: نخیر، گفت: از سنت رسول خدا صبود؟ گفتیم: نخیر، گفت: از اصحاب رسول خدا صبود؟ گفتیم: نخیر، گفت: پس از کی بود؟ پاسخ دادیم: از رأی خودمان، فرمود: به این سبب است که رسول خدا صمی‏گوید: «یک فقیه از هزار عابد بر شیطان شدیدتر است»، بعد از آن به‌سوی آن مرد روی خود را گردانید و گفت: وقتی آن آب از تو بیرون می‏شود شهوتی را در قلبت می‏یابی؟ گفت: نخیر، گفت: آیا سستی را در جسدت احساس می‏کنی؟ گفت: نخیر، فرمود: این فقط یک سردی است و وضو از آن برایت کافی است [۳۹۳]. این چنین در کنزالعمال (۱۱۸/۵) آمده است.

[۳۹۰] موقوف آن صحیح و مرفوع آن ضعیف است. ابن عبدالبر در جامع (۲/ ۲۴) دیلمی (۲/ ۳۰۳). نگا: الضعیفة (۳۹۴۱) و ضعیف الجامع (۳۸۷۰). [۳۹۱] یعنی: آب منی. [۳۹۲] می‏گفت: انالله وانا اليه راجعون. م. [۳۹۳] بسیار ضعیف. ترمذی (۲۶۸۱) و گفته است: حسن و صحیح است. ابن ماجه (۲۲۲) و طبرانی (۱/ ۷۸) و بخاری در تاریخ خود (۱/ ۳۰۸) ابن عساکر (۵/ ۳۳۹) آلبانی در ضعیف الترغیب (۶۶) می گوید: بسیار ضعیف است.