حیات صحابه – جلد پنجم

اقوال معاذ سدر این باره برای کسی که هنگام مرگش بر وی گریست

ابونعیم در الحلیه (۲۳۴/۱) از عبداللَّه بن سلمه روایت نموده، که گفت: مردی نزد معاذ سآمد، و به گریه نمودن پرداخت، معاذ پرسید: چه تو را می‏گریاند؟ پاسخ داد: به خدا سوگند، به سبب قرابتی در میان خودم و تو گریه نمی‏کنم، و نه هم به سبب دنیایی که از تو به دست می‏آوردم، ولی از تو علم حاصل می‏نمودم، و می‏ترسم که دیگر قطع شده باشد، گفت: گریه مکن، چون کسی که اراده علم و ایمان را نماید، خداوند تعالی به او می‏دهد، چنان که به ابراهیم ÷داد، و در آن روز نه علمی بود و نه ایمانی [۴۰۵]. و نزد ابن عساکر و سیف، چنان که در الکنز (۸۷/۷) آمده، از حارث بن عمیره روایت است که گفت: هنگامی که مرگ معاذ فرا رسید، کسانی که در اطرافش بودند، گریه نمودند، پرسید: چه شما را می‏گریاند؟ پاسخ دادند: بر همان علمی گریه می‏کنیم، که از ما در اثنای مرگت قطع می‏شود، گفت: علم و ایمان تا روز قیامت درجاهای خویش هستند، و کسی که آن‏ها را طلب نماید، آنها را می‏یابد: قرآن و سنت، همه سخن‏ها را بر قرآن عرضه دارید، ولی آن را بر چیزی از سخن‏ها عرضه نکنید، و علم را از نزد عمر، عثمان و علی جستجو و طلب نمایید، اگر آنان را از دست دادید، آن را نزد چهار تن طلب کنید: عویمر [۴۰۶]، ابن مسعود، سلمان و ابن سلام که یهودی بود و اسلام آورد ش، چون من از رسول خدا صشنیدم که می‏گفت: «وی دهمین تن در جنت است» [۴۰۷]، و از لغزش و خطای عالم بترسید، حق را هرکسی که آورد بگیرید، و باطل را بر هر کسی که آورد رد نمایید، ولو که آورنده آن هر کسی باشد.

و حاکم (۴۶۶/۴) از یزید بن عمیره روایت نموده، که گفت: هنگامی که معاذبن جبل به همان مریضی اش که در آن درگذشت مبتلا گردید، گاهی اوقات بیهوش می‏شد و احیاناً به هوش می‏آمد، و یکبار چنان بیهوش شد که گمان نمودیم قبض روح گردید، بعد از آن باز به هوش آمد، و من در مقابلش قرار داشتم و گریه می‏کردم، پرسید: چه تو را می‏گریاند؟ گفتم: به خدا سوگند، بر دنیایی که از تو به دست می‏آوردم گریه نمی‏کنم، و نه هم بر نسبی که درمیان من و تو موجود است، ولی بر علم و حکمی [۴۰۸]که از تو می‏شنوم و می‏رود گریه می‏نمایم، گفت: گریه مکن، چون علم و ایمان در جاهای خویش هستند، کسی که آن‏ها را طلب نماید، می‏یابد شان، و آن را از جایی بخواه که ابراهیم علیه الصلاه والسلام خواست، وی را خداوند تعالی، در حای که نمی‏دانست، سئوال نمود، و تلاوت کرد:

﴿إِنِّي ذَاهِبٌ إِلَىٰ رَبِّي سَيَهۡدِينِ﴾[الصافات: ۹۹]

ترجمه: «من به طرف پروردگارم روانه‏ام، و او هدایتم خواهد نمود».

و آن را بعد از من نزد چهار تن طلب نما و اگر آن را نزد یکی‌شان هم نیافتی، از اعیان مردم بپرس: عبداللَّه بن مسعود، عبداللَّه بن سلام، سلمان و عویمر ابودرداء، و از کجی حکیم و حکم منافق بر حذر باش، می‏گوید: گفتم: من چگونه می‏توانم کجی حکیم را بدانم؟ گفت: کلمه گمراهی را شیطان بر زبان مردی می‏اندازد، که او خود حامل آن نیست، و نه آن از وی توقع برده می‏شود، و منافق گاهی حق می‏گوید، علم را ازهر جایی که برایت آمد بگیر، چون حق از نوری برخوردار است، و از امور مشکل برحذر باش. حاکم می‏گوید: این حدیث به شرط مسلم صحیح است، ولی بخاری و مسلم آن را روایت نکرده‏اند [۴۰۹].

و نزد ابن عساکر همچنان از عمروبن میمون روایت است که گفت: معاذبن جبل در حالی تشریف آورد، که ما در یمن حضور داشتیم، و فرمود: ای اهل یمن، اسلام بیاورید در امان می‏باشید، من فرستاده رسول خدا صبه‌سوی شما هستم. عمرو می‏گوید: از همان جا محبتی نسبت به او در قلبم جای گرفت، و از او تا اینکه درگذشت جدا نشدم، هنگامی که مرگش فرارسید گریستم، معاذ گفت: علم و ایمان تا روز قیامت هر دو ثابت‏اند... و حدیث را ذکر نموده، چنان که در الکنز (۸۷/۷) آمده است.

[۴۰۵] صحیح. حاکم (۸۴۴۰) و آن را بر اساس شرط شیخین صحیح دانسته است. [۴۰۶] وی ابودرداء است. [۴۰۷] صحیح. حاکم (۳/ ۴۱۶) ترمذی (۳۸۰۴) بخاری در تاریخ الصغیر (۱/ ۷۳) ابن حجر در الاصابة (۶/ ۱۰۹) ترمذی می گوید: حسن غریب است. ترمذی آن را در صحیح الترمذی (۶۲۳۱) صحیح دانسته است. [۴۰۸] یعنی: علم و فقه و قضاوت به عدل. [۴۰۹] صحیح. حاکم (۴/ ۴۶۶).