فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۸] حکم ناسزا گفتن به دین در حالت غضب

س: شخصی که در حالت خشم و غضب به دین اسلام ناسزا گوید، حکم شرعی درمورد او چیست؟ آیا کفار‌های بر عهده‌ی او لازم است؟ شرط توبه از چنین عملی چیست ؟ از علما شنیده ام که گفته‌اند: شما به دلیل ناسزا گفتن به دین، از اسلام خارج شده اید و همسرت از شما جدا شده است؟

ج: ناسزا گفتن به اسلام سبب خروج از دین می‌شود، زیرا ناسزا گفتن به دین و استهزا به آن از عوامل اصلی ارتداد و کفر انسان است، خداوند در مورد کسانی که دین اسلام را مورد تمسخر قرار می‌دادند و می‌گفتند: هدف ما شوخی و سرگرمی‌بوده است، چنین حکم صادر فرمودند: این عمل آنان به منزله‌ی استهزا به الله تعالی و رسول و قرآن است و با این کار کافر شدند.

الله تعالی فرموده: ﴿قُلۡ أَبِٱللَّهِ وَءَايَٰتِهِۦ وَرَسُولِهِۦ كُنتُمۡ تَسۡتَهۡزِءُونَ٦٥ لَا تَعۡتَذِرُواْ قَدۡ كَفَرۡتُم بَعۡدَ إِيمَٰنِكُمۡ﴾ [التوبة: ۶۵ – ۶۶]. «اگر (آنان را در مورد سخنان مسخره آمیزشان) باز خواست کنی می‌گویند: برای سرگرمی و شوخی سخنانی می‌گفتیم. بگو: آیا الله و آیات او پیامبرش را تمسخر می‌کردید، عذر خواهی نکنید، شما بعد از ایمان آوردن کافر شده اید».

بنابراین هر نوع استهزاء و یا ناسزا گفتن به الله و رسول و دین، کفر محض و خروج از دایره‌ی اسلام است.

با توجه به همه‌ی این مسائل، دروازه‌ی توبه همچنان باز است؛ زیرا الله تعالی فرموده: ﴿قُلۡ يَٰعِبَادِيَ ٱلَّذِينَ أَسۡرَفُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ لَا تَقۡنَطُواْ مِن رَّحۡمَةِ ٱللَّهِۚ إِنَّ ٱللَّهَ يَغۡفِرُ ٱلذُّنُوبَ جَمِيعًاۚ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلۡغَفُورُ ٱلرَّحِيمُ٥٣﴾ [الزمر: ۵۳]. «بگو: ای بندگان من که با افراط در گناه بر خویشتن ستم کرده‌اید! از رحمت الله تعالی ناامید نباشید همانا الله تعالی همه‌ی گناهان را می‌بخشد، بی‌شک اوست که آمرزنده و مهربان است».

هرگاه انسان از صمیم قلب توبه نموده و شرایط آن را مراعات نماید، الله تعالی توبه‌ی او را می‌پذیرد.

توبه دارای پنج شرط اساسی است که عبارتند از:

۱- توبه باید خالصانه و دارای انگیزه‌ی الهی باشد، از ریا و خود نمایی به دور باشد، توبه از ترس مردم و یا بخاطر امر دنیوی نباشد، زمانی توبه خالصانه است که براساس تقوا و خوف از عذاب الهی و امید ثواب باشد.

۲- ازگناهان خود پشیمان باشد، از کار‌هایی که انجام داده ناراحت باشد، احساس کند گرفتار مشکل بزرگی شده است و می‌خواهد هر چه زودتر ر‌هایی یابد.

۳- از ادامه و اصرار برگناه بپرهیزد، از گناه فاصله گیرد، چنانچه ترک واجب کرده است آن را انجام دهد و در صورت امکان جبرانش کند، اگر مرتکب حرامی‌شده است از آن باز آید، چنانچه حق شخصی را ضایع کرده آن را به صاحبش برگرداند و یا از او طلب بخشش نماید.

۴- تصمیم جدی بگیرد تا درآینده هرگز مرتکب چنین گناهی نشود.

۵- پذیرش توبه دارای محدودیت زمانی است، چنانچه شخصی بعد از سپری شدن وقت آن، توبه کند، توبه‌اش قبول نخواهد شد.

وقت عام برای توبه: طلوع خورشید از جهت مغرب است که پس از آن دروازه‌ی توبه بسته می‌شود و هیچ توب‌های پذیرفته نخواهد شد. الله تعالی می‌فرماید: ﴿يَوۡمَ يَأۡتِي بَعۡضُ ءَايَٰتِ رَبِّكَ لَا يَنفَعُ نَفۡسًا إِيمَٰنُهَا لَمۡ تَكُنۡ ءَامَنَتۡ مِن قَبۡلُ أَوۡ كَسَبَتۡ فِيٓ إِيمَٰنِهَا خَيۡرٗا﴾ [الأنعام: ۱۵۸]. «روزی که پاره ای از نشانه‌های پروردگارت فرا می‌رسد (و آنان را به ایمان اجباری وادار می‌نماید) اما ایمان آوردن افرادی که قبل از آن ایمان نیاورده اند، یا اینکه با وجود داشتن ایمان خیری نیندوخته اند، سودی به حالشان نخواهد داشت».

وقت خاص برای توبه: فرا رسیدن اجل و لحظه‌ی مرگ است، که پس از آن توبه سودی نخواهد داشت؛ زیرا الله تعالی فرموده است: ﴿وَلَيۡسَتِ ٱلتَّوۡبَةُ لِلَّذِينَ يَعۡمَلُونَ ٱلسَّيِّ‍َٔاتِ حَتَّىٰٓ إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ ٱلۡمَوۡتُ قَالَ إِنِّي تُبۡتُ ٱلۡـَٰٔنَ وَلَا ٱلَّذِينَ يَمُوتُونَ وَهُمۡ كُفَّارٌ﴾ [النساء: ۱۸]. «توبه‌ی کسانی پذیرفته نیست که مرتکب گناهان می‌گردند، تا آن گاه که مرگ یکی از آنان فرا می‌رسد و می‌گوید: اینک توبه می‌کنم. همچنین توبه‌ی کسانی پذیرفته نیست که بر کفر می‌میرند».

به نظر بنده، وقتی که انسان از هر گناهی- حتی سبّ دین- با رعایت شرایط، در پیشگاه الله تعالی توبه نماید، توبه‌اش پذیرفته خواهد شد، شخصی که در حالت خشم و غضب نسبت به دین ناسزا گوید، سخنش کفر آمیز و سبب ارتداد می‌شود؛ اما نباید بلافاصله و بی‌درنگ او را کافر شمرد؛ بلکه این مسئله را باید با تفصیل نگریست و موانع کفر را در نظر گرفت.

ما در چنین شرایطی از ایشان می‌پرسیم: چنانچه عصبانیت شما به حدی بوده که نمی‌دانستید چه می‌گفتید و از وضعیت خود اصلاً خبر نداشتید که در آسمان قرار دارید یا در زمین؟ با توجه به این وضعیت، نسبت به سخنان شما هیچ حکمی صادر نمی‌شود و شما مرتد نمی‌شوید؛ زیرا سخنان شما از روی اراده و قصد نبوده، و هر سخنی که از بدون قصد و اراده گفته شود، الله تعالی گوینده‌ی آن را مؤاخذه نمی‌کند.

الله تعالى در مورد سوگند می‌فرماید: ﴿لَا يُؤَاخِذُكُمُ ٱللَّهُ بِٱللَّغۡوِ فِيٓ أَيۡمَٰنِكُمۡ وَلَٰكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا عَقَّدتُّمُ ٱلۡأَيۡمَٰنَ﴾ [المائدة: ۸۹]. «الله شما را به خاطر سوگندهای بیهوده و بی‌اراده مؤاخذه نمی‌کند؛ ولی شما را در برابر سوگندهایی که از روی قصد و اراده خورده اید، مورد مؤاخذه قرار می‌دهد».

چنانچه گوینده‌ی این سخنان کفر آمیز در خشم و عصبانیت شدیدی باشد، حکم به ارتدادش نمی‌دهیم؛ در نتیجه نکاح همسرش به قوت خود باقی و فسخ نشده است.

نکته‌ی حایز اهمیت این است که چون عصبانیت به ما دست داد، مطابق با سفارش رسول الله ج آن را معالجه کنیم. مردی به پیامبر ج گفت: مرا نصیحت کن، پیامبر ج فرمود: «لا تَغضَب» [۷۱] خشمگین مشو. آن مرد چند مرتبه تقاضایش را تکرار کرد، پیامبر ج همچنان می‌فرمود: «خشمگین مشو».

بنابراین شخصی که عصبانی می‌شود باید خونسردی خویش را حفظ کرده و از شرّ شیطان به الله پناه ببرد و به روش ذیل عمل کند: اگر ایستاده است بنشیند، و اگر نشسته است دراز بکشد، هنگام شدت غضب وضو بگیرد.رعایت نکات مذکور در کاهش شدت عصبانیت مؤثر است.

اکثر افرادی که هنگام عصبانیت تصمیم گیری نموده‌اند، سر انجام سخت پشیمان شده‌اند؛ (ولی پشیمانی برای آنان سودی در بر نداشته است) زیرا فرصت را از دست داده‌اند.

الشیخ ابن عثیمین – مجموع فتاوی و رسائل (۲/۱۵۲).

[۷۱] بخاری (۶۱۱۶) و غیره.