[۸ ] آیا تمام مسلمانان می‌توانند با رؤیت هلال رمضان در یک مکان روزه بگیرند و یا عید کنند؟
س: آیا با رؤیت هلال رمضان دریک مکان، روزه بر همه‌ی مسلمانان در تمام کشور‌ها واجب می‌شود؟ مسلمانانی که در سرزمین‌‌های کفر زندگی می‌کنند که رؤیت شرعی در آنجا محقق نمی‌شود چگونه روزه بگیرند؟
ج: علمای اسلام در این مسئله نظریات متفاوتی دارند، یعنی هنگامی که رؤیت هلال در یکی از شهر‌های مسلمین به اثبات برسد، آیا عمل به مقتضای آن بر سایر مسلمین نیز واجب می‌گردد یا نه؟
عد‌های از علما گفته‌اند که تمام مسلمین براساس همین رؤیت عمل کرده و روزه بشوند. این دسته از علما عام بودن آیه‌ی ذیل را دلیل عنوان کرده‌اند: ﴿فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُۖ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوۡ عَلَىٰ سَفَرٖ فَعِدَّةٞ مِّنۡ أَيَّامٍ أُخَرَ﴾ [البقرة: ۱۸۵].
این علما می‌گویند: خطاب پیامبر ج در حدیث «إِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَصُومُوا» برای جمیع مسلمانان عام است.مشخص است که مقصود از رؤیت مذکور این نیست که هر فردی جداگانه آن را رؤیت نماید، زیرا مشکل است که همه‌ی افراد بتوانند آن را مشاهده کنند، بلکه مقصود رؤیت کسانی است که با رؤیت شان، دخول ماه به اثبات می‌رسد و این در هر مکانی عام است.
عد‌های دیگر از علما گفته‌اند: اگر مطلع یک کشور با مطلع کشوری که هلال در آن رؤیت شده متفاوت باشد در این صورت رؤیت اهل آن کشور برای کشور دیگر ملاک نیست. بلکه اهل هر کشوری با رؤیت خودشان عمل بکنند؛ ولی اگر مطالع یکی باشد آن وقت مردم کشوری که رؤیت در کشورشان به اثبات نرسیده، باید به رؤیت کشوری که در مطلع یکی هستند عمل نمایند.
این علما از دلایلی استدلال می‌کنند که علمای دسته اول استدلال کرده بودند البته با شیو‌های دیگر؛ این علما از آیه‌ی ﴿فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُ﴾ چنین استنباط می‌کنند: معلوم است که مقصود از رؤیت، رؤیت هر فرد بصورت جداگانه نیست، بنابراین همانگونه که افراد کشوری که هلال را دیده‌اند بدان عمل می‌کنند باید افراد کشوری که رؤیت در آنجا به اثبات نرسیده است ولی مطلعش با مطلع آن یکی است روزه بشوند. بعنوان مثال: دو کشور که در مطلع متحد هستند، در یکی از این دو کشور رؤیت هلال ثابت می‌شود و در دیگری به اثبات نمی‌رسد. در چنین حالتی همانگونه که افراد کشوری که هلال را رؤیت نموده‌اند روزه می‌گیرند به همان ترتیب افراد کشوری که رؤیت در آن ثابت نشده، نیز روزه بگیرند. اما کشور‌هایی که مطالع شان با هم متفاوت است رؤیت اهل کشور برای اهل کشوری دیگر معیار نیست چون آن‌‌ها نه حقیقتاً و نه حکماً هلال را ندیده‌اند.
این عده همچنین از حدیث رسول الله ج که می‌فرماید: «با رؤیت هلال روزه بگیرید و با رؤیت آن روزه را بخورید». چنین استدلال می‌کنند: اگر مکانی با مکان افرادی که هلال را رؤیت کرده‌اند از حیث مطلع متفاوت باشد پس اهل آن مکان نه حقیقتاً و نه حکماً هلال را مشاهده نکرده‌اند. این گروه از علما می‌گویند، توقیت ماهیانه همچون توقیت روزانه است. پس شهر‌‌ها همان گونه که در اوقات سحر و افطار هر روز با هم مختلف هستند پس بایستی در روزه و افطاری ماهانه نیز متفاوت باشند و مشخص است که به اتفاق مسلمین اختلاف روزانه تأثیر گذار است.
بنابراین کسانی که در شرق زندگی می‌کنند روزه و افطاری آنان قبل از کسانی است که در غرب بسر می‌برند. از این جهت وقتی که در توقیت روزانه به اختلاف مطالع حکم می‌کنیم عین همین حکم را در مورد توقیت ماهانه نیز اعتبار می‌کنیم.
علمای مذکور می‌گویند برای هیچ‌کس ممکن نیست از آیات و احادیثی که به صورت عام آمده‌اند استدلال نموده و بگوید که حکم این نصوص برای تمام مسلمین در تمامی نقاط دنیا عام است. مانند نصوص ذیل:
﴿فَٱلۡـَٰٔنَ بَٰشِرُوهُنَّ وَٱبۡتَغُواْ مَا كَتَبَ ٱللَّهُ لَكُمۡۚ وَكُلُواْ وَٱشۡرَبُواْ حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَكُمُ ٱلۡخَيۡطُ ٱلۡأَبۡيَضُ مِنَ ٱلۡخَيۡطِ ٱلۡأَسۡوَدِ مِنَ ٱلۡفَجۡرِۖ ثُمَّ أَتِمُّواْ ٱلصِّيَامَ إِلَى ٱلَّيۡلِ﴾ [البقرة: ۱۸۷]. «پس هم اکنون- در شب- با زنانتان آمیزش کنید و چیزی را بخواهید که الله تعالى برایتان لازم دانسته است و بخورید و بیاشامید تا آنگاه که رشته سپیده‌ی بامداد از رشته سیاه شب برایتان واضح و آشکار می‌گردد. و سپس روزه را تا شب ادامه دهید».
«إِذَا أَقْبَلَ اللَّيْل مِنْ هَا هُنَا، وَأَدْبَرَ النَّهَارُ مِنْ هَا هُنَا، وَغَرَبَتِ الشَّمْسُ- فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ» [۹۶۷]. «هرگاه شب از این سمت به شما روی آورد و روز از این سمت به شما پشت نمود و خورشید غروب کرد وقت افطار فرا رسیده است».
همچنین است توضیح این آیه: ﴿فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ ٱلشَّهۡرَ فَلۡيَصُمۡهُ﴾ [البقرة: ۱۸۵]. و توضیح این حدیث پیامبر ج: «إِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَصُومُوا، وَإِذَا رَأَيْتُمُوهُ فَأَفْطِرُوا»
گفتار مذکور گفتاری وزین و قیاسی صحیح می‌باشد.
بعضی از علما فتوا داده‌اند مسئله‌ی آغاز و اتمام رمضان به ولی امر مسلمین واگذار می‌شود، هرگاه او با استناد شرعی دستور به روزه یا عید بدهد به مقتضای آن عمل می‌شود که این امر سبب وحدت کلمه و اتحاد مسلمانان می‌گردد. این علما برای صدور این حکم به عام بودن این حدیث استناد نموده‌اند: «الصَّوْمُ يَوْمَ تَصُومُونَ، وَالْـفِطْرُ يَوْمَ تُفْطِرُونَ» [۹۶۸] رمضان همان روزی است که روزه می‌گیرید و خوردن روزه (عید) روزی است که روزه را می‌خورید.
در خصوص مسئله‌ی مذکور اقوال و نظریات متعددی از علما و دانشمندان دینی نقل شده و اختلافات زیادی ذکر گردیده است. (که از بیان همه آن‌‌ها معذوریم).
اما قسمت دوم سؤال: مسلمانانی که در شهر‌های کفار زندگی می‌کنند و رؤیت شرعی در آنجا محقق نمی‌شود چه کار باید بکنند؟
پاسخ این است که برای این افراد اثبات هلال از طریق شرعی امکان پذیر است، اگر برایشان مشکلی نباشد جهت رؤیت هلال به آسمان نگاه کنند و اگر مشکلی وجود داشته باشد براساس رؤیت یکی از کشور‌های اسلامی عمل نموده و روزه بگیرند و چنانچه فتوای دوم را ترجیح بدهیم و بگوییم که اگر مطالع کشور‌ها مختلف باشد پس رؤیت هر کشوری جدا گانه معتبر است و کشوری که این افراد در آن ساکن هستند مطلعش با مطلع کشوری که که رؤیت در آن ثابت شده فرق بکند در این صورت می‌گوییم این‌‌ها به نزدیک ترین کشور اسلامی ملحق شده و روزه‌ی خود را با آن محاسبه بکنند و این بهترین کار ممکن است.
شیخ ابن عثیمین- کتاب الدعوة (۵) (۲/۱۵۲- ۱۵۶)
[۹۶۷] بخاری (۱۹۵۴)، مسلم (۱۱۰۰). [۹۶۸] ابوداود (۲۳۴۴)، ترمذی (۶۹۷) من حدیث أبی هریرة س والترمذی بنحوه (۸۰۲) من حدیث عائشة ل. و قال الترمذی فی الموضع الأول: «حدیث غریب حسن» و فی الموضع الثانی:«حدیث غریب صحیح».