[۱۹۸] قوانین بدعی
س: بدعت یعنی چه؟ قواعد و ضوابط آن کدام است؟ آیا بدعت حسنه وجود دارد؟ معنای این که پیامبر ج می‌فرماید: «مَن سَنَّ في الإسلام سُنَّةً حَسَنَةً»: «هرکس در اسلام سنت حسن‌های زنده کند» چیست؟ «جزاکم الله»!.
ج: بدعت از دیدگاه شرع، به عبادت و پرستش الله تعالى به روش غیر مشروع و ناجایز، گفته می‌شود. یا می‌توانی بگویی: عبادت بر خلاف روش پیامبر ج و خلفای راشدین بدعت است.
تعریف اول: به استدلال از قرآن کریم – ﴿أَمۡ لَهُمۡ شُرَكَٰٓؤُاْ شَرَعُواْ لَهُم مِّنَ ٱلدِّينِ مَا لَمۡ يَأۡذَنۢ بِهِ ٱللَّهُ﴾ [الشوری: ۲۱]. «آیا معبودان باطل مشرکان برآن‌ها شرع و احکامی که الله اجازه نفرموده جعل کرده‌اند».
تعریف دوم: استدلال از حدیث پیامبر ج -که می‌فرماید: «عَلَيكُم بِسُنَّتي وسُنَّةِ الخُلَفاءِ الرّاشِدينَ المَهدِيِّينَ، عَضُّوا عَلَيها بِالنَّواجِذِ، وإيّاكُم والأُمُورَ المُحدَثاتِ»: «به روش من و روش خلفای راشدین چنگ بزنید وآن‌ها را محکم نگه دارید و از امور جدید، بپرهیزید» [۳۲۸].
هرکس الله را آن طور که از جانب او تعالى تبیین نشده است عبادت کند و یا عبادت او از پیامبر ج و خلفا ثابت نباشد، مبتدع (بوجودآورنده بدعت) است، فرقی نمی‌کند که این عبادت به اسما و صفات الله مربوط باشد و یا به دیگر احکام شریعت.
اما امور عادی تابع رسم و عرف است و بدعت در دین نیست، هرچند در لغت بدعت نامیده می‌شود. چون پیامبر ج ما را از این نوع بدعت منع نفرموده است و باید دانست که تحت هیچ عنوان در دین بدعت حسن‌های وجود ندارد اما سنت حسنه آن است که مطابق دستور شریعت باشد و این کار‌هایی را در بر می‌گیرد که انسان سنتی را در جایی شروع کند یا بعد از آن که ترک شده دوباره زنده کند و یا کاری انجام دهد که وسیل‌های برای امری عبادی قرار گیرد و این به سه چیز اطلاق می‌شود:
اول- نسبت دادن سنت به کسی که عمل سنت را شروع کند که در واقع انگیزه‌ی بیان حدیث فوق است، چون پیامبر ج مردم را تشویق کردند که برای عد‌های که با وضع بسیار بدی به نزد ایشان آمده بودند، صدقه بدهند، پیامبر ج مردم را تشویق کردند که صدقه بدهند، مردی از انصار کیس‌های نقره آورد که بر دستش سنگینی می‌کرد و آن را جلو پیامبر گذاشت. آن جا بود که پیامبر ج فرمود: «مَن سَنَّ في الإسلامِ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أجرُها وأجرَ مَن عَمِلَ بِها». «هرکس در اسلام سنت حسن‌های را ایجاد کند ثواب آن و ثواب کسی که به آن عمل کند به او می‌رسد» [۳۲۹].
این مرد کاری را آغاز کرد که شروع عمل آن به وسیله‌ی او بوده است نه اضافه کردن آن بر دین. بنابراین می‌توان گفت: این سنت ابتدائی است نه سنت تشریعی.
دوم- سنتی است که ترک شده فردی با عمل به آن، آن را زنده کند، به چنین مورد می‌گویند: سنتی پدید آورد. یعنی: آن را زنده کرد. هرچند از جانب خود آن را بوجود نیاورد. (باز هم به فرد نسبت داده می‌شود).
سوم- کاری را انجام دهد که وسیل‌های برای امری مشروع باشد مانند: ساختن مدرسه و چاپ کتاب، با این عمل مستقیماً الله را عبادت نمی‌کند اما چون وسیله‌ی عبادت دیگران می‌باشد در حدیث پیامبر ج داخل است که می‌فرماید: «مَن سَنَّ في الإسلامِ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أجرُها وأجرَ مَن عَمِلَ بِها». «هرکس در اسلام سنت حسن‌های را ایجاد کند، ثواب آن و ثواب هر کسی به آن عمل کند به او می‌رسد». و این حدیث در جای دیگر با توضیح بیشتری آمده است.
شیخ ابن عثیمین- مجموع الثمین- (۱/۲۹-۳۰)
[۳۲۸] تخریج آن درفتاوای (۱۵۹)ذکر گردید. [۳۲۹] مسلم در الزکاة و العلم (۱۰۱۷).