فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۴۹] حکم زکات سهم ها

س۱: شما اطلاع دارید که برخی از افراد در بازار بورس و سهام مربوط به خرید و فروش زمین اقدام به خرید سهام می‌کنند؛ مواردی اتفاق می‌افتد که صاحب سهام بخواهد آن‌‌ها را بفروشد، قیمت در نوسان است گاهی قیمت فروش بیشتر از قیمت خرید و گاهی کمتر از آن است. بعضی اوقات این شخص در زمین املاک خودش اموالی دارد و منتظر بالا رفتن قیمت بازار است تا آن‌‌ها را بفروشد.

سؤال این است که آیا بر فرد، لازم است زکات سهام خود را که هنوز به فروش نرفته‌اند پرداخت کند؛ زیرا اتفاق می‌افتد این سهام مربوط به زمین چندین سال به دلیل پایین بودن قیمت در بازار روی دست صاحبش مانده‌اند، آیا زکات بر این سهام همانند کالا‌های تجاری واجب است یا خیر؟ آیا شخص صبر کند که هر زمان این سهام را فروخت زکات آن‌‌ها را بپردازد- آن گونه که برخی از علما فتوا داده‌اند- زیرا اتفاق می‌افتد که پس از چندین سال باز هم قیمت سهام بالا نرفته است. آیا زکات هر سال باید پرداخت شود یا این که فقط زکات یک سال واجب است، باید توضیح دهم که برخی از افراد سرمایه‌‌های هنگفتی را به خرید سهام زمین اختصاص داده‌اند که اگر قرار باشد زکات همه آن‌‌ها را بپردازند یا باید جهت پرداخت مقدار زکات از جایی پول قرض بگیرند و یا قسمتی از سهام را بفروشند، مسئله مهمی که وجود دارد این است که پول نقد دست این افراد نیست. به محض این که پولی به دستشان برسد فوراً چیزی می‌خرند.

ج۱: آن چه در این سؤال از سهام مطرح شده در ردیف کالا‌های تجاری قرار می‌گیرد که به آن‌‌ها زکات تعلق می‌گیرد؛ صاحب این سهام بدون در نظر گرفتن قیمت خرید، پایان هر سال سهام مذکور را قیمت گذاری نماید، چنان چه پولی در اختیار دارد زکات آن‌‌ها را به نرخ روز پرداخت کند. اگر پولی ندارد هرگاه این سهام را فروخت و پولش را تحویل گرفت زکات سال‌‌های گذشته را بدهد.

این حکم شامل همه زمین ‌هایی می‌شود که به منظور تجارت و خرید و فروش در اختیار صاحبان شان هستند هرچند که به عنوان سهام در بازار معامله نشوند (بلکه به صورت عادی و با قرارداد‌‌های شخصی معامله می‌شوند).

انجمن دایمی، فتاوای زکات، جمع و ترتیب: محمد المسند، ص (۳۶، ۳۵)

س۲- شخصی در شرکتی سهامی، مالک چند سهم است، شرکت، سالیانه زکات این سهام را پرداخت می‌کند؟ آیا صاحب سهام مکلف است زکات سهامش را بدهد؟

ج۲: بر مالک سهام لازم نیست زکات سهامش را مجدداً پرداخت کند؛ زیرا از یک جنس دو بار زکات داده نمی‌شود.

چنان چه سود حاصل از این سهام را سهامداران شرکت میان خودشان تقسیم می‌کنند، بر افراد لازم است پس از دریافت سود، زکات آن را بدهند.

اگر شرکت سهامی‌با سرمآیه‌ی شرکت وسایل نقلیه و ابزار کار و زمین بخرد تا آن‌‌ها را اجاره دهد، یا آن‌‌ها را به کار گیرد، در اصل سرمایه، پرداخت زکات لازم نیست، بلکه زکات به اجاره تعلق می‌گیرد.

چنان چه شرکت سرمایه را در تجارت و بازرگانی به کار‌انداخته است که اجناسی را می‌خرد و می‌فروشد، زکات بر سرمایه و سود، هر دو لازم است.

از گفتار و املای شیخ ابن جبرین در تاریخ ۱۴/۱۹/۱۴۲۳ هـ ق

س۳: شخصی مالک چند سهم است که قیمت آن سقوط کرده است و یک سال از آن گذشته است؛ آیا بر این سهام زکات لازم است یا خیر؟ زکات شان چگونه محاسبه شود؟

ج۳: اگر این سهام متعلق به زمین است تا زمانی که آن‌‌ها را نفروخته است زکاتی به آن‌‌ها تعلق نمی‌گیرد؛ هرگاه سهام خود را تحویل گرفت زکات یک سال را بدهد؛ فرقی نمی‌کند که قیمت سهام سقوط کرده باشد یا بالا رفته باشد. چنان چه سهام مربوط به تجارت است از قیمت اجناس و کالاها، زکات پرداخت می‌شود، مالکِ سهام، آن‌‌ها را قیمت گذاری کند که ارزش آن‌‌ها چقدر است و سپس زکات را از قیمت روز پرداخت کند؛ مثلاً اگر هر سهم، یک صد ریال است و (به دلیل کاهش قیمت بازار) اکنون قیمت سهم یک صد ریالی به پنجاه رسیده است، مقدار زکات از همین پنجاه ریال محاسبه می‌شود.

از گفتار و املای شیخ ابن جبرین، مورخه‌ی ۱۴/۱۰/۱۴۲۳ه. ق