فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۳۸] برخی از احکام رقیه (دعا و افسون)، تعویذ و فروش آن

س: حکم فروختن دعا وتعویذ چیست؟

ج: قبلاً فتوایی صادر گردید که نوشتن قرآن و اذکار نبوی و امثال آن در ورق یا کاس‌های و سپس شستن آن با آب و خوردنش به امید شفا از بیماری جایز نیست؛ تا جایی که ما می‌دانیم این عمل از پیامبر ج و از خلفای راشدین و از صحابه ثابت نیست. ما می‌دانیم که بهترین راه پیروی از رهنمود پیامبر ج و از رهنمود خلفای ایشان و از آنچه سایر صحابه بر آن بوده‌اند می‌باشد. متن فتوای مذکور:

پیامبر ج در رقیه (دم کردن) با قرآن و اذکار و دعا‌ها اجازه داده به شرطی که دارای الفاظ نامفهوم نباشد و از کلمات شرک آمیز خالی باشد.

در صحیح مسلم از عوف بن مالک روایت است که می‌گوید: ما در زمان جاهلیت رقیه می‌خواندیم، گفتیم:‌ای پیامبر ج در مورد رقیه‌‌های ما چه می‌فرمایی؟ فرمود: «اعْرِضُوا عَلَيَّ رُقَاكُمْ، لاَ بَأْسَ بِالرُّقَى، مَا لَمْ تَكُنْ شِرْكاً [۱۷۲۵] «رقیه‌‌های خود را به من عرضه کنید، و فرمود: رقیه اشکالی ندارد اگر شرک آمیز نباشد».

بنابراین اگر رقیه (دم) به صورت مذکور باشد به اجماع علما جایز است، اما باید فرد معتقد باشد که این یک سبب است و جز با تقدیر الهی تأثیری نخواهد داشت. اما آویزان کردن چیزی به گردن یا بستن آن به عضوی از اعضای فرد، اگر آنچه در تعویذ نوشته شده از قرآن نباشد حرام است و شرک می‌باشد؛ چون امام احمد در مسند خود از عمران بن حصین س روایت می‌کند که پیامبر ج در دست مردی حلق‌های از مس دید، آنگاه فرمود: «أَمَا آنها لَا تَزِيدُكَ إِلَّا وَهْنًا، انْبِذْهَا عَنْكَ؛ فَإِنَّكَ لَوْ مِتَّ وَهِيَ عَلَيْكَ مَا أَفْلَحْتَ أَبَدًا [۱۷۲۶] «این به تو جز ضعف و بیماری چیزی نمی‌افزاید آن را دور بینداز، چون اگر تو بمیری و این در دست تو باشد هرگز کامیاب نخواهی شد».

از عقبه بن عامر از پیامبر ج روایت است که فرمود: «مَنْ تَعَلَّقَ تَمِيمَةً فَلَا أَتَمَّ اللَّـهُ لَهُ، وَمَنْ تَعَلَّقَ وَدَعَةً فَلَا وَدَعَ اللَّـهُ لَهُ [۱۷۲۷] «هر کسی تعویذی بر خود آویزان کند خداوند مراد او را بر نیاورد».

در روایتی نیز از امام احمد آمده است: «مَنْ عَلَّقَ تَمِيمَةً فَقَدْ أَشْرَكَ [۱۷۲۸] «هر کسی تعویذی آویزان کند شرک ورزیده است».

احمد و ابو داود از ابن مسعود س از پیامبر خدا ج روایت می‌کند که از پیامبر ج شنیدیم که می‌گفت: «إِنَّ الرُّقَى وَالتَّمَائِمَ وَالتِّوَلَةَ شِرْكٌ [۱۷۲۹] «رقیه و تعویذ‌ها و آنچه برای محبت زن و شوهر انجام می‌شود شرک است».

گرچه آنچه او به خود آویزان می‌کند از آیات قرآن باشد، صحیح این است که آویزان کردن تعویذ قرآنی هم جایز نیست به سه دلیل:

۱- در احادیث پیامبر ج از آویزان کردن هر نوع تعویذ نهی شده است، و این قاعده حکمی است عمومی و کلی که هیچ موردی از آن استثناء نشده است.

۲- برای سد ذریعه و جلوگیری از باز شدن درواز‌های که منجر به تعویذ‌های غیر قرآنی و شرک آمیز می‌شود.

۱- آنچه به بدن آویخته می‌شود در معرض اهانت قرار می‌گیرد، چون ممکن است فرد همراه آن به دستشویی برود یا در حالت آمیزش با همسرش به بدنش بسته باشد، امّا نوشتن سوره یا آیاتی از قرآن بر بشقاب یا کاغذی و شستن آن با آب یا زعفران و غیره و خوردن آب آن به امید برکت یا تحصیل علم یا به دست آوردن مال یا سلامتی و امثال آن، از پیامبر ج ثابت نیست که این کار را برای خود یا برای کسی دیگر انجام داده باشد و ثابت نیست که به یکی از صحابه اجازه این کار را بدهد یا به امت خویش اجازه چنین کاری را داده باشد، با اینکه انگیزه ‌هایی برای چنین کاری وجود داشته است، در هیچ روایت صحیحی تا جایی که می‌دانیم نیامده که یکی از صحابه این کار را کرده باشد پس بهتر این است که انجام نشود و به رقیه (دم کردن) با آیات قرآن و اسمای حسنای خداوند و اذکار و دعاهائی که در شریعت ثابت‌اند و مفهوم آن شخص است و شائبه شرک در آن نیست اکتفا شود. با انجام امور جایز به امید پاداش به خداوند تقرب جست تا خداوند مشکل را حل کند. هر کسی به آنچه که خداوند اجازه داده اکتفا کند، خداوند او را از غیر آن بی‌نیاز می‌گرداند. از این رو نباید به کسی اجازه فروش رقیه و تعویذ را داد؛ بلکه فروختن آن جایز نیست.

اللجنة الدائمة/ من کتاب (فتاوی معاصرة) جمع: الجهنی، ص (۱۲).

س۲- دو نفر که ما گمان می‌کنیم آن‌‌ها انسان‌‌های صالح و متقی هستند هر دو با آیات قرآن و دعا‌های شرعی و صحیح دیگران را دَم می‌کنند. آن‌‌ها با یکدیگر مناقشه کردند: یکی از آن‌‌ها گفت: او از بیمارانش می‌خواهد که به هنگام نوشیدن آبی که دم شده و بر آن دعا خوانده شده بسم الله نگویند، چون بسم الله گفتن شیطان را از مشارکت در خوراک و نوشیدنی انسان، منع می‌کند، و به خاطر این شیطان از این دعا متأثر نمی‌شود... دومی در رد او گفت: «بأن أی شیء لا یُبدَأُ باسمِ الله فهو أَبتَر [۱۷۳۰]». «هر کاری که بدون نام خدا آغاز شود بی‌برکت است». واقعیت در این مورد چیست؟

ج۲- ذکر نام خدا به هنگام نوشیدن و خوردن سبب برکت می‌شود و شیطان را طرد می‌کند: پس مریض به هنگام نوشیدن آبی که بر آن دعا خوانده شده باید با گرفتن نام الله تبرک جوید، تا سبب طرد شیاطین از این مریض شود؛ خواه بیماری‌اش همیشه با او باشد مانند کسی که دچار بیماری صرع باشد یا اینکه بعضی وقت‌‌ها مریض شود، در همه این موارد گرفتن نام خدا مؤثر است و برای شفای بیماری مفید است.

الشیخ ابن جبرین- من قوله و املائه.

[۱۷۲۵] مسلم (۲۲۰۰) و أبوداود (۳۸۸۶) و اللفظ له. [۱۷۲۶] تخریج حدیث در فتوای سابق (۲۷) گذشت. [۱۷۲۷] تخریج حدیث در فتوای سابق (۲۷) گذشت. [۱۷۲۸] تخریج حدیث در فتوای سابق (۲۷) گذشت. [۱۷۲۹] احمد (۱/۳۸۱) و أبوداود (۳۸۸۳) و ابن ماجه (۳۵۳۰) و صححه الألبانی؛ کما فی «صحیح الجامع» (۱۶۳۲)، و «السلسلة الصحیحة» (۳۳۱). [۱۷۳۰] أخرجه بلفظ:«كُلُّ أَمْرٍ ذِى بَالٍ لاَ يُبْدَأُ فِيهِ بِِبسم اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ أَقْطَعُ»: الخطیب البغدادی فی «الجامع لأخلاق الراوی» (۱۲۱۰)، و الحافظ عبدالقادر الرهاوی فی کتاب «الأربعین البلدانیة» بإسناد حسن من حدیث أبی هریرة س. انظر: «الأذکار» للنووی، ص ۹۰ و «الدر المنثور» للسیوطی (۱/۲۶) و صحّحه، و «فیض القدیر» (۵/۱۳،۱۴) و «کشف الخفاء» (۱۹۶۴)، و «عون المعبود» (۱۳/۱۲۷).