فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۸] تحریم سفر زن با هواپیما بدون محرم، اگرچه برای حج و یا عمره سفرکند

س: زنی به قصد عمره، می‌خواهد به جده سفر کند، و در ریاض با بدرقه‌ی یکی از محارمش سوار هواپیما می‌شود و در جده محرم دیگری به استقبال او می‌رود... آیا این نوع مسافرت برای زن جایز است؟

ج: اگر این واقعه اتفاق افتاده است، کار از کار گذشته است و با این حال کار حرامی مرتکب شده است.

چون این گونه مسافرت‌‌ها مشمول گفتار پیامبرج هستند که فرموده است: «لا تُسَافِرَ المْرَأَةُ إِلا مَعَ ذي مَحْرَمٍ». [۱۰۳۰] «زن نباید بدون محرم سفر کند».

این زن با توجه به این که بدون همراهی محرم به مسافرت رفته است این حکم، بر او صادق می‌آید که مرتکب کار ممنوعی شده است که پیامبر ج از آن نهی کرده است.

چه بسا این شبهه پیش می‌آید که اگر یکی از محارم، زن را تا فرودگاه بدرقه کند و محرم دیگر او را در فرودگاه دیگر استقبال نماید، در این صورت ممنوعیت این حکم برطرف می‌شود، چون پیامبر ج بخاطر ترس از این کار امت را بر حذر داشته است، بنابراین چون محذوریت برطرف شده پس حکم آن نیز برطرف می‌شود.

پاسخ به این شبهه این است که پیامبر ج بطور مطلق از این مسافرت نهی کرده است: «لا تسافِرِ المرأةُ إلاّ مَعَ ذي محرمِ. فَقَامَ رَجُلٌ فَقَال: يَا رَسُول اللهِ إنّ إمْرَأَتي خرجَتْ حَاجَّةً وإني اُكْتُتيتُ فِي غَزْوَةٍ كذا وكذا؛ قَالَ: إنْطَلِقْ فَحُجَّ مَعَ امْرَأتِكَ» [۱۰۳۱]. «زن حق ندارد بدون محرم به مسافرتی برود» یک نفر بلند شد و گفت:‌ای پیامبر! برای فلان غزوه و فلان غزوه اسم نویسی کرده‌ام و از طرفی زنم به قصد انجام فریضه‌ی حج عازم مکه می‌باشد. رسول الله ج فرمودند: «برو و با زنت حج را انجام بده».

ببینید! پیامبر اکرم ج به این شخص، دستور داد رفتن به جهاد را فسخ نماید و با زنش به حج برود و از او نپرسید که آیا همسرت در این مسافرت از امنیت برخوردار است یا نه و از او توضیح نخواست که آیا زنان دیگری در این راه با زنت همراه هستند یا نه. هرگز از او در این مسایل سؤالی نپرسید. همچنین از او سؤال نکرد که آیا زنت پیر است یا جوان؟ پس اصل بقای لفظ است برای عموم آن، خصوصاً این که داستان این مرد برای تأیید عمومیت پیش آمد.

اما مشایعت و بدرقه‌ی زن توسط محرم تا فرودگاه دردی را دوا نمی‌کند و امیدوارم توجه نمایید تا این مسئله را بررسی کنیم؛ اگر چنانچه من در خصوص این مسئله به خطا رفته باشم خطایم را اصلاح نمایید. اگر نظرم درست است با من هم عقیده شوید و مردم را از این عمل برحذر دارید. معمولاً سالنی که مخصوص مسافران است هیچ‌کس جز مسافران نمی‌توانند در آن داخل شوند. بنابراین بدرقه کننده تا درب سالن، زن مذکور را مشایعت می‌نماید و زود برمی‌گردد و غالباً بدرقه‌ی مسافران به همین شکل انجام می‌گیرد. و باز آیا تضمین صد درصدی وجود دارد که هواپیما در وقت معین پرواز خواهد کرد؟ پاسخ منفی است، چون گاهی اوقات پرواز به تأخیر می‌افتد.

مسئله‌ی دیگری نیز وجود دارد و آن این که گاهی اوقات هواپیما پس از پرواز به دلیل شرایط نامناسب جوی یا حوادث غیر مترقبه مجبور می‌شود به فرودگاه برگردد. آری! احیاناً چنین حوادثی برای هواپیما پیش می‌آید. چه بسا مجبور می‌شود به فرودگاه دیگری فرود آید، در این صورت چه کسی در آن فرودگاه از او استقبال نماید. فرضاً اگر هواپیما در فرودگاه مقصد به زمین بنشیند، آیا تضمینی وجود دارد که استقبال کننده در موعد مقرر و در همان لحظه نزد زن محرمش برود؛ این امر تضمین شده نیست و او گاهی به خاطر عواملی چون بیماری، سرگردانی و ترافیک ماشین‌‌ها نمی‌تواند در عین آن ساعت از او استقبال نماید. آری! همه‌ی این اتفاقات پیش می‌آید.

گیریم که همه‌ی این موانع برطرف شده و سفر طبق مراد پیش می‌رود، ولی سؤال این جاست شخصی که در هواپیما و در صندلی بغلی او می‌نشیند چگونه شخصی است؟ گاهی شخص عفیف و با غیرتی در کنار او می‌نشیند و شاید از محرم نیز بیشتر از او حمایت می‌کند و چه بسا شخصی فاسق و حیله‌گری در کنار او می‌نشیند و او را دچار فتنه و فریب می‌کند. آری! این مسئله همواره خطر آفرین است و شریعت بر حفظ آبرو و نجابت افراد تأکید زیادی دارد؛ الله تعالى فرموده است: ﴿وَلَا تَقۡرَبُواْ ٱلزِّنَىٰٓۖ إِنَّهُۥ كَانَ فَٰحِشَةٗ وَسَآءَ سَبِيلٗا٣٢﴾ [الإسراء: ۳۲]. «و (با انجام عوامل و انگیزه‌ی زنا) به زنا نزدیک نشوید که زنا بسیار زشت و بدترین راه و روش است».

دقت کنید الله تعالى در این آیه نگفت: (وَلا تَزْنُوا – زنا نکنید-)، بلکه فرمود: اصلاً به زنا نزدیک نشوید، تا مسلمانان از اسباب و انگیزه‌‌های زنا دوری جویند بنابراین بر مؤمن غیور و الله ترس واجب است که به هیچ یکی از زنان محرمش این فرصت را ندهد که بدون محرم سفر کند؛ و چه آسان است که تو‌ای محرم با او سفر کنی و همراه با او برگردی و در این کار هیچ زحمتی عاید شما نمی‌شود.

شیخ ابن عثیمین- مجموعه‌ی فتاوی و رسائل (۲/۵۹۰)

[۱۰۳۰] بخاری (۳۰۰۶) و مسلم (۱۳۴۱). [۱۰۳۱] بخاری (۱۸۶۲) و مسلم (۱۳۴۱).