فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۰۵] حکم توریه

س: حکم توریه چیست؟ آیا در آن تفصیل است؟

ج: «توریه» یعنی: این که انسان از سخن خود منظوری داشته باشد که با ظاهر کلام مخالف است. توریه به دو شرط جایز است: اول این که کلمه، احتمال آن را داشته باشد.

دوم این که ظلمی در آن صورت نگیرد. پس اگر فردی بگوید: [لا أنام إلا علي وَتَد] من نمی‌خوابم مگر بر روی میخی. [وتد] چوبی است که به دیوار زده می‌شود و وسایل به آن آویزان می‌کنند. شخص بگوید منظورم از میخ، کوه است، این توریه درست است؛ چون کلمه احتمال آن را دارد و در آن بر کسی ظلم هم نشده است.

اگر کسی بگوید: [والله لا أنام إلا تحت السقف] سوگند به خدا که بجز زیر سقف در جایی دیگر نمی‌خوابم، سپس بالای سقف بخوابد و بگوید منظورم از سقف آسمان بوده است، این درست است، چون آسمان هم سقف نامیده می‌شود. چنان که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَجَعَلۡنَا ٱلسَّمَآءَ سَقۡفٗا مَّحۡفُوظٗاۖ﴾ [الأنبیاء: ۳۲]. «و آسمان را سقفی حفاظت شده قرار داده ایم».

اگر توریه برای ستم کردن بر کسی به کار رود جایز نیست؛ مانند کسی که حقی از انسانی را بگیرد و سپس پیش قاضی برود و مظلوم گواه نداشته باشد؛ آنگاه قاضی از گیرندهء حق بخواهد که سوگند بخور که چیزی با تو نیست، و او سوگند بخورد والله او نزد من چیزی ندارد، آن وقت قاضی به نفع او حکم کند. سپس وقتی مردم در این مورد با او حرف بزنند و بگویند که به دروغ قسم خورد‌های و قسم دروغ انسان را به دوزخ می‌برد، چنان که پیامبر می‌فرماید: «مَنْ حَلَفَ عَلَى يَمِينٍ صَبْرٍ لِيَقْتَطِعَ بِهَا مَالَ امْرِئٍ مُسْلِمٍ وَهُوَ فِيهَا فَاجِرٌ لَقِيَ اللَّـهَ وَهُوَ عَلَيْهِ غَضْبَانٌ». «هر کسی به ناحق قسم بخورد و با قسم دروغین مال مسلمانی را تصاحب کند در حالی با خداوند رو به رو می‌شود که خدا بر او خشمگین است [۱۶۵۶]».

قسم خورنده بگوید: منظورم از کلمهء (ماله) نفی نبوده؛ بلکه ‌اثبات بوده و (ما)‌ی موصوله را مراد گرفته ام نه (ما)ی نافیه را. اگر چه عبارت، احتمال آن را دارد که منظور از (ما) موصوله باشد؛ اما چنین توری‌های ظلم است و جایز نیست. بنابر این در حدیث آمده «يَمِينُكَ عَلَى مَا يُصَدِّقُكَ بِهِ صَاحِبُكَ». «سوگند تو بر آن چیزی منعقد می‌شود که طرف دعوا تو را بر آن تصدیق می‌کند [۱۶۵۷]».

بنابراین چنین توریه و تأویلی نزد خداوند برای شما سودی ندارد و شما سوگند دروغین خورده ای.

مثالی دیگر: اگر مردی همسرش را به جنایاتی متهم کند که او از آن پاک است، و شوهر قسم بخورد که او خواهر من است و بگوید: سوگند به خدا که او خواهر من است، و بگوید: منظورم این است که همسرم، خواهر اسلامی و دینی من است. این کنایه درست است چون خواهر اسلامی اوست و مظلوم است.

شیخ ابن عثمین – مجموع دروس و فتاوی الحرم المکی ۳/۳۶۷، ۳۶۸.

[۱۶۵۶] بخاری ۲۶۶۹، ۲۶۷۰ و مسلم ۱۳۸. [۱۶۵۷] مسلم ۱۶۵۳.