فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۱] در مقابل مشاجرات و اختلافات علما چه موضعی باید گرفت؟

س: بنده دانشجوی رشته‌ی فقه هستم و طبعاً با مسایل اختلافی زیادی روبرو می‌شوم و چه بسا قول راجح را در بعضی از مسایل برخلاف فتوای برخی از علمای کنونی می‌یابم. همچنین مشاهده می‌کنم که در برخی از مسایل که به آن عمل می‌کنیم اصولاًقول راجحی وجود ندارد، بنابراین احساس سرگردانی و بلاتکلیفی می‌کنم. شما بفرمایید در خصوص این مسایل هنگامی‌که مورد سؤال قرار می‌گیریم چه کار کنیم؟

ج: این سؤال تن‌‌ها برای دانشجویان فقه پبش نمی‌آید، بلکه برای هر کسی که اختلاف علما را مشاهده می‌کند ممکن است پیش بیاید، ولی حقیقت این است که اصلاً در آن جای تشویش و نگرانی وجود ندارد، زیرا انسان هرگاه مسایل اختلافی علما را مشاهده می‌کند چار‌های ندارد جز این‌که از نظری‌های پیروی کند که از دید او به حق و صواب نزدیک‌تر است. مثال او مانند شخص بیماری است که دو پزشک درمورد بیماری او اختلاف نظر پیدا می‌کنند، حال این بیمار بر نظریه‌ی پزشکی عمل می‌کند که از نظر او بهتر و راجح‌تر است.

چنانچه نتوانستیم قول یکی از دو عالم را بر دیگری ترجیح دهیم، در این صورت برخی از علما گفته‌اند که بر قول «أشدّ» عمل می‌شود زیرا به احتیاط نزدیک‌تر است. عده‌ی دیگری گفته‌اند که بر قول «أیسر-آسان‌تر-» عمل می‌شود چه یسر و آسان‌گیری اصل و ریشه، در شریعت اسلامی‌دارد، نیز گفته شده که در چنین صورتی انسان بین این وآن مختار است و به هر یکی که بخواهد چنگ بزند. ولی راجح این‌است که به قول «أیسر» عمل کند، زیرا این کار موافق با قاعده‌ی آسان گیری دین اسلام است، بدلیل گفتار الله تعالى: ﴿يُرِيدُ ٱللَّهُ بِكُمُ ٱلۡيُسۡرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ ٱلۡعُسۡرَ﴾ [البقرة: ۱۸۵]. «الله تعالى آسانی شما را می‌خواهد و نمی‌‌خواهد بر شما سخت‌گیری کند».

﴿وَمَا جَعَلَ عَلَيۡكُمۡ فِي ٱلدِّينِ مِنۡ حَرَجٖ﴾ [الحج: ۷۸]. «الله تعالى در دین بر شما سختی نکرده است».

پیامبر اکرم ج فرموده است: «يَسِّرُوا وَلا تُعَسِّرُوا» [۵۴۵] .«آسان بگیرید و سخت نگیرید».

اصل و قاعده‌ی کلی، برائت ذمه است مگر این‌که خلاف این اصل به اثبات برسد. این قاعده برای کسانی اجرا می‌شود که خودشان مستقیماً نمی‌توانند به حق و حقیقت دست یابند. اما کسانی چون دانش‌پژوهان که می‌توانند مسایل را از روی دلایل شرعی مورد بحث و ارزیابی قرار دهند بر آنان لازم است که صحیح‌ترین قول را از میان اقوال اختلافی اختیار نمایند.

شیخ ابن عثیمین- کتاب الدعوة (۵) ص (۴۵-۴۷).

[۵۴۵] بخاری (۶۹).