فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۱۲] حکم وعده بخشیدن دادن و سپس پس گرفتن آن

س: بعضی اوقات ما در مورد اشتباهات برخی از کارمندان تحقیق می‌کنیم، و به کسانی که به اشتباهات خود اعتراف کنند، وعده ‌هایی می‌دهیم... اما بعداً به وعده‌‌های خود پایبند نمی‌مانیم و آن‌‌ها را مؤاخذه می‌کنیم... حکم این کار چیست؟

ج: کارمند باید کارش را با خیر خواهی و اخلاص و به دور از خیانت و فریبکاری انجام دهد، و اگر خطایی از او سرزند نباید مؤاخذه شود؛‌ چون خداوند متعال می‌فرماید: ﴿رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذۡنَآ إِن نَّسِينَآ أَوۡ أَخۡطَأۡنَاۚ﴾ [البقرة: ۲۸۶]. «پروردگارا اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم ما را مؤاخذه مکن».

پیامبر ج می‌فرماید: «رُفِعِ عَن أُمتي الخَطأُ والنِّسيان». «خطا و فراموشی از امت من معاف شده است [۱۶۵۸]».

اما هرگاه عمداً مرتکب خلاف شوند و موردی از آن‌‌ها سر زند که در کار خلل ایجاد کند یا عملکردشان بر خلاف مقررات باشد، باید به اشتباهی که از آن‌‌ها سرزده اعتراف کنند. باید کارمند خلافکار تقاضای عفو و بخشش نماید و متعهد شود که دوباره چنین کاری را تکرار نخواهد کرد. هرگاه تعهد دادند بهتر است از آن‌‌ها گذشت شود؛ البته در صورتی که کارمندان در کارشان دقت به خرج دهند و سهل انگار نباشند و به ندرت از آن‌‌ها اشتباه سرزند.

شما می‌توانید کسی را که همواره مرتکب خلاف و اشتباهی می‌شود که در کار خلل ایجاد می‌کند مجازات کنید. اما این که شما به آن‌‌ها وعده بدهید که اگر اعتراف کنند خواهید بخشید، و سپس بر خلاف وعده عمل می‌کنید این کار جایز نیست چون دروغ وعده خلافی است، و خلاف وعده از صفات منافقین است.

فتوا با امضای شیخ ابن جبرین.

[۱۶۵۸] ابن ماجه ۲۰۴۳، ۲۰۴۵ و الطبرانی فی «الصغیر» (۷۶۵) و الأوسط (۸۲۷۳) و ابن حبان (۷۲۱۹) و الحاکم فی المستدرک ۲/۱۹۸ (۲۸۰۱) و صححه و وافقه الذهبی؛ بألفاظ متقاربة. وحسنه النووی فی «الأربعین» (۳۹) و صححه الألبانی فی «صحیح ابن ماجه» (۱۶۶۴،۱۶۶۲). و هو فی «صحیح الجامع» برقم ۱۷۳۱.