[۸] عوامل اختلاف ائمه‌ی چهار گانه
س: اسباب اختلاف امامانی چون مالک، شافعی، احمد و ابوحنیفه (رحمهم الله تعالى) را بیان کنید.
ج: الحمد لله وحده والصلاة والسلام علي رسوله وآله وصحبه وبعد:
اختلاف علما و فقها اسباب و عوامل زیادی دارد و در این زمینه کتاب‌‌های زیادی به رشته‌ی تحریر در آمده است. از قبیل: (رفع الملام عن ائمة الأعلام) از شیخ ابن تیمیه رحمه الله علیه (التمهيد في تخريج الفروغ علي الاصول) از عبدالرحمن اسنوی، (الإنصاف في بيان أسباب الإختلاف) از ولی الله دهلوی، (أسباب اختلاف الفقهاء) از علی خفیف، (الانصاف في التنبيه علي الاسباب الّتي أوجبت الخلاف) از عبدالله بن سید و (بدايه المجتهد) از ابن رشد که ابتدا ایشان محل اتفاق و محل اختلاف را بیان نموده آنگاه منشأ اختلاف را ذکر می‌کند. برخی از این عوامل را برای خواننده بیان می‌کنیم:
۱- مشترک بودن لفظ در دو معنی یا بیشتر از آن. مانند لفظ (قُرُوءٍ) در آیه‌ی ﴿وَٱلۡمُطَلَّقَٰتُ يَتَرَبَّصۡنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَٰثَةَ قُرُوٓءٖ﴾ [البقرة: ۲۲۸]. «و زنان مطلقه باید (بعد از طلاق) به مدت سه بار عادت ماهانه (و یا سه بار پاک شدن از حیض) انتظار بکشند (عده نگهدارند)».
در این آیه لفظ (قُرُوءٍ) هم برای حیض و هم برای طهر بکار می‌رود؛ از این رهگذر برخی از ائمه گفته‌اند: که زن مطلقه، براساس طهر عده نگه دارد و برخی دیگر گفته‌اند: که براساس حیض عده‌اش را سپری کند. هر فقیهی برای اثبات نظر خود دلایلی دارد که معنای مورد نظرش را تعیین می‌کند.
۲- تعارض دلایل. علما در ترجیح یا جمع بین دلایل اختلاف نظر پیدا می‌کنند، مانند حدیث «نهی از خواندن نماز نفل بعد از نماز عصر تا غروب» و حدیث «نهی از نشستن در مسجد قبل از خواندن تحیة المسجد» فقها در اجرای این دو حدیث در حق کسی که در اوقات ممنوعه وارد مسجد می‌شود اختلاف دارند، عد‌های احادیث نهی از نماز نفلی در این اوقات را مقدم دانسته و عد‌های دیگر احادیث تحیة المسجد را مقدم دانسته‌اند و هر گروهی دلایلی برای ترجیح آنچه که برگزیده در اختیار دارد.
از موارد اختلاف: این است که حدیث به یکی از ائمه برسد و به امامی دیگر نرسد. از موارد اختلاف: اختلاف نمودن در مورد منسوخ بودن حکمی و یا عدم نسخ. لازم به ذکر است که در این فتوا گنجایش توضیح بیشتری نیست و اگر شما دانشجو هستید می‌توانید به کتاب‌‌های فوق مراجعه نمایید.
و بالله التوفیق، وصلی الله علی نبینا محمد وآله وصحبه وسلم.
فتاوای انجمن دایمی مباحث علمی و افتا (۲۲/۵)