فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۷۲] شرح حدیث هفتاد و سه گروه

س: هدف پیامبر ج از این که درباره‌ی امت می‌فرماید: تمام گروه‌‌ها به جز یک گروه، وارد جهنم می‌‌شوند، چیست؟

آن گروه کدام است؟ آیا تمام آن هفتاد و دو گروه به حکم مشرک بودن وارد جهنم می‌شوند؟

وقتی می‌گویند: امت پیامبر ج آیا این اصطلاح به پیروان و غیر پیروانش اطلاق می‌شود یا فقط پیروانش؟

ج: منظور از کلمه‌ی (امت) در حدیث فوق، امت اجابت (کسانی که به شهادتین اعتراف کرده‌اند) است. و سپس به هفتاد و سه گروه تقسیم شده‌اند و از این‌‌ها هفتاد و دو گروه منحرف و مبتدع و نوپیدا هستند. البته بدعت‌شان در حدی است که آنان را از دایره‌ی اسلام خارج نمی‌گرداند؛ ولی به خاطر انحراف و بدعت به عذاب الهی گرفتار می‌شوند، بجز کسانی که عفو و مغفرت الهی شامل حال‌شان شود و سرانجام به بهشت داخل می‌شوند و تن‌‌ها گروه نجات یافته، اهل سنت و جماعت است که به سنت رسول الله ج و راه و روش اصحاب پیامبر ج پایبند‌ و استوارند و کسانی هستند که رسول الله ج در معرفی آنان ‌می‌فرماید: «لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي عَلَى الْـحَقِّ ظَاهِرِينَ لَا يَضُرُّهُمْ مَنْ خَالَفَهُم ولا مَن خَذَلَهُمْ حَتَّى يَأْتِيَ أَمْرُ اللَّـهِ» [۱۶۷]. «همواره گروهی از امت من بر حق (قرآن و سنت) پایبند و پیروز هستند و مخالفت مخالفان (یاری ندادن دیگران) به آنان ضرر نمی‌رساند، تا قیامت برپا شود».

طبق قول راجح، کسانی که به بدعتی مبتلا شده باشند که به موجب آن از دایره‌ی اسلام خارج شوند از امت دعوت هستند؛ اما از امت اجابت (مسلمانان) نیستند و همیشه در جهنم می‌مانند.

برخی گفته‌اند: منظور از کلمه‌ی (امت) در این حدیث، دعوت شدگان به دین اسلام هستند و این به طور عام تمام کسانی را که پیامبر ج آنان را دعوت داده است، اعم از مؤمن و کافر را شامل می‌شود. منظور از گروه نجات یافته (امت اجابت)، کسانی هستند که صادقانه به پیامبر ج ایمان آورده‌اند و با ایمان از دنیا رفته‌اند، این گروه با عذاب یا بدون عذاب از جهنم نجات می‌یابند و سر انجام بهشتی هستند، به جز گروه نجات یافته، هفتاد و دو گروه دیگر کافر و در جهنم می‌مانند.

به این ترتیب مشخص شد که امت دعوت از امت اجابت عام‌تر است، لذا هر‌کس از امت اجابت باشد، از امت دعوت هم به حساب می‌آید و لیکن هر‌کس از امت دعوت باشد از امت اجابت نیست.

و بالله التوفیق و صلی الله علی نبینا محمد و آله و سلم.

انجمن دایم پژوهش‌‌های علمی وافتا- (۲/۱۵۷)

[۱۶۷] امام احمد ۵/۳۴، ۲۶۹، ۲۷۸، ۲۷۹) و بخاری (۳۶۳۹، ۷۳۱۱، ۷۴۵۹)، و مسلم (۱۵۶، ۱۰۳۷، ۱۹۲۰، ۱۹۲۱،۱۹۲۳، ۱۹۲۴، ۱۹۲۵) با الفاظ متفاوت.