فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۲۳۹] حکم تصویر در اسلام

س: حکم تصویر در اسلام چیست؟

ج: کشیدن عکس جانداران، اعم از انسان و حیوان، حرام است؛ خواه این عکس به شکل مجسمه باشد یا به صورت نقاشی روی کاغذ، یا پارچه و یا روی دیوار باشد؛ زیرا در احادیث صحیح از آن نهی شده است و انجام دهنده آن به عذاب دردناک وعده داده شده است.

درگذشته از کانال همین تصاویر، موجبات شرک به الله (با ایستادن انسان‌‌ها در برابر تصاویر، تعظیم برای آن‌ها، تقرب جستن به آنان و تکریم آنان به صورتی‌که جز برای الله تعالى جایز نیست) فراهم شده است. و نیز در تصویر سازی شباهتی به خلقت و آفرینش الله تعالى است. گاهی‌در این تصاویر فتنه‌گری است هم‌چون تصویر زنان هنرپیشه با بدن‌های لخت و عریان و کسانی‌که به نام ملکه زیبایی مشهورند و امثال آن.

از جمله احادیثی‌که در این مورد آمده و صورتگری را گناه‌کبیره قرار داده، حدیث ابن عمر است که می‌گوید: پیامبرج فرمود: «إِنَّ الَّذِينَ يَصْنَعُونَ هَذِهِ الصُّوَرَ يُعَذَّبُونَ يَوْمَ الْـقِيَامَةِ، يُقَالُ لَهُمْ: أَحْيُوا مَا خَلَقْتُمْ» [۴۱۶]. رواه البخاری و مسلم «همانا روز قیامت، به کسانی‌که این مجسمه‌‌ها را می‌سازند عذاب داده می‌شود و به آن‌‌ها گفته می‌شود: آن‌چه را که خلق کرده‌اید، زنده کنید».

عبدالله بن مسعود س می‌گوید: از پیامبرج شنیدم که می‌فرمود: «إِنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَذَابًا يَوْمَ الْـقِيَامَةِ الْـمُصَوِّرُونَ». [۴۱۷] رواه البخاری و مسلم«معذبترین مردم نزد الله تعالى کسانی هستند که تصویر می‌کشند».

ابو هریره س می‌گوید: از رسول الله ج شنیدم که می‌گفت: «قَالَ اللَّـهُ عَزَّ وَجَلَّ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذَهَبَ يَخْلُقُ كَخَلْقِي فَلْيَخْلُقُوا ذَرَّةً أَوْ لِيَخْلُقُوا حَبَّةً أَوْ شَعِيرَةً» [۴۱۸] رواه البخاری و مسلم. «الله تعالی می‌فرماید: چه کسی ستمکارتر از فردی است که تلاش می‌کند تا مانند آفرینش من بیافریند. پس دآن‌‌های گندم و یا مورچ‌های یا دان‌های جو بیافریند».

و حدیث عایشه ل که می‌فرمود: پیامبر ج از سفر آمد و من پرد‌های تصویردار بر طاقی آویزان کرده بودم. وقتی پیامبر آن را دید رنگ صورتش متغیر شد و فرمود: «يَا عَائِشَةُ، أَشَدُّ النَّاسِ عَذَابًا يَوْمَ الْـقِيَامَةِ الَّذِينَ يُضَاهُئونَ بِخَلْقِ اللَّـهِ».«ای عایشه ل، معذبترین مردم نزد الله تعالى در روز قیامت، کسانی هستند که تلاش می‌نمایند تا کاری شبیه خلقت و آفرینش الله تعالى انجام دهند». عایشه ل می‌گوید: ما آن پرده را برداشتیم و یک یا دو بالش از آن درست کردیم [۴۱۹].

حدیث ابن عباس ش که می‌گوید: شنیدم که پیامبر ج می‌فرمود: «مَنْ صَوَّرَ صُورَةً فِي الدُّنْيَا كُلِّفَ أَنْ يَنْفُخَ فِيهَا الرُّوحَ يَوْمَ الْـقِيَامَةِ، وَلَيْسَ بِنَافِخٍ» [۴۲۰]. «هرکس در دنیا صورتگری کند در قیامت وادار به دمیدن روح در آن می‌شود در حالی‌که توان دمیدن ندارد».

از ابن عباس ب روایت شده است که پیامبر ج می‌فرماید: «كُلُّ مُصَوِّرٍ فِي النَّارِ يَجْعَلُ لَهُ بِكُلِّ صُورَةٍ صَوَّرَهَا نَفْسًا فَتُعَذِّبُهُ فِي جَهَنَّمَ». «هر تصویرسازی در جهنم است، برای هر صورتی که ساخته است روحی قرار داده می‌شود که به واسطه‌ی آن روح در جهنم عذاب می‌شود».

ابن عباس ب می‌گوید: «إِنْ كُنْتَ لَا بُدَّ فَاعِلًا فَاصْنَعْ الشَّجَرَ وَمَا لَا نَفْسَ لَهُ» [۴۲۱]. رواه البخاری و مسلم. «اگر چار‌های جز این کار نداری، پس تصویر درخت و موجودات بی‌جان را ترسیم کن».

عموم این احادیث دلالت بر تحریم تصویر جانداران دارد. اما کشیدن تصویر ازدرخت، دریا، کوه و چیز‌هایی شبیه آن همانگونه که ابن عباس گفته و صحابه به آن اعتراضی نکردند، ایرادی ندارد.

زیرا او این حکم را از گفتار پیامبر در احادیث وعید مانند «أَحْيُوا مَا خَلَقْتُمْ». «زنده کنید آن‌چه را خلق کرده‌اید» و «أَنْ يَنْفُخَ فِيهَا الرُّوحَ وَلَيْسَ بِنَافِخٍ» .«وادار به دمیدن روح در آن می‌شود و توان دمیدن ندارد» فهمیده بود.

وبالله التوفیق. و صلی الله علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم

انجمن دائم پژوهش‌‌های علمی و افتا (۱/ ۴۵۵ - ۴۵۷)

[۴۱۶] بخاری (۵۹۵۱) – مسلم (۲۱۰۸). [۴۱۷] بخاری (۵۹۵۰) – مسلم (۲۱۰۹). [۴۱۸] بخاری (۵۹۵۳، ۷۵۵۹) و مسلم (۲۱۱۱. [۴۱۹] بخاری (۵۹۵۴) مسلم (۲۱۰۷) و لفظ حدیث از صحیح مسلم است. [۴۲۰] بخاری (۵۹۶۳) مسلم (۲۱۱۰). [۴۲۱] بخاری (۲۲۲۵) – مسلم (۲۱۱۰) و لفظ حدیث از صحیح مسلم است.