فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱۰۴] حکم هدایای کارمندان به مدیران

س: تقدیم اشیای گران قیمت به عنوان هدیه به رئیس چه حکمی‌دارد؟

ج: این کار اشتباه است و مقدمه‌ی بسیاری از بدی‌ها و خرابی هاست، رئیس حق ندارد هدایا را از کارمندان قبول کند؛ زیرا این کار وسیل‌های برای رشوه خواری و مداهنت و خیانت است؛ مگر این که رئیس این هدایا را برای مصالح ارگان مربوطه- مثلاً- بیمارستان تحویل بگیرد نه برای شخص خودش و برای هدیه دهنده توضیح دهد که آن را برای خودش بر نمی‌دارد؛ بلکه خرج مصالح بیمارستان می‌کند. احتیاط در این است که هدایای کارمندان را رد کند، نه برای خود و نه برای بیمارستان قبول نکند زیرا قبول کردن هدایا این سوء ظن را ایجاد می‌کند که رئیس آن را برای خودش بر می‌دارد و از طرفی این کارمند یا کارمندان با تقدیم هدایا جرأت پیدا می‌کنند تا روابط خود را با رئیس تحکیم بخشند.

دلیل بر عدم جواز این است که زمانی که رسول الله ج گروهی از مردم را برای جمع آوری زکات فرستادند- هنگام برگشت یکی از آنان گفت- این اموال از آن شماست و این را به من هدیه داده‌اند، رسول الله ج با این کار برخورد نمودند و در جمع مردم سخنرانی نموده و فرمودند: «مَا بَالُ عَامِلٍ أَبْعَثُهُ فَيَقُولُ هَذَا لَكُمْ وَهَذَا أُهْدِيَ لِي أَفَلَا قَعَدَ فِي بَيْتِ أَبِيهِ أَوْ فِي بَيْتِ أُمِّهِ حَتَّى يَنْظُرَ أَيُهْدَى إِلَيْهِ أَمْ لَا». «چه شده است کسی را که جهت جمع آوری زکات می‌فرستم، هنگام بازگشت می‌گوید: این برای شماست و این از آن خودم است که به من هدیه داده شده است! پس چرا در منزل پدرش و یا مادرش نمی‌نشیند تا ببیند که آیا به او هدیه می‌دهند یا خیر» [۱۲۵۱].

این حدیث بیان گر این مطلب است که کارمندان، تمام کار‌های دولتی و اداری را انجام دهند بدون این که در مواردی که مربوط به کار آن‌هاست هدایا را قبول کنند، اگر کسی هدایا را قبول نمود، آن را برای خودش بر ندارد؛ بلکه به بیت المال تحویل دهد به دلیل حدیثی که در بالا ذکر گردید زیرا پذیرفتن هدایا سبب اخلال در نظام اداری و عدم رعایت امانت می‌شود.

شیخ ابن باز- فتاوی عاجلة لمنسوبی الصحة، ص (۴۴، ۴۵)

[۱۲۵۱] بخاری (۶۶۳۶)، و مسلم (۱۸۳۲).