فتاوای علمای حرمین در مورد مسائل فقهی معاصر

[۱] حکم معالجه و مداوا

س: حکم معالجه چیست: آیا واجب است؟ اگر پزشک، عمل جراحی را به خاطر علّتی شخصی انجام ندهد خواه آن جا پزشک دیگری باشد یا نباشد، آیا گناهکار می‌شود؟

ج: معالجه جایز است [۱۷۰۶]. پزشکی که خود را مؤظف به معالجه بیماران کرده باید به‌اندازه توان خود برای معالجه آن‌‌ها بکوشد تا شفا یابند یا از دردهایشان کاسته شود، آیات و احادیثی که در مورد همکاری و کمک کردن به نیازمند و.... آمده‌اند، بیانگر همین مطلب هستند. اضافه بر این پزشک باید وظیفه قانونی‌اش را به کامل‌ترین وجه انجام دهد، پس جایز نیست که بیماران را رد کند با در معالجه شان تساهل نماید.

و بالله التوفیق، و صلی الله و سلم علی نبینا محمد و آله و صحبه و سلم.

اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة و الافتاء

من کتاب (الفتاوی المتعلقة بالطب...) ص (۱۷۵، ۱۷۶).

[۱۷۰۶] شیخ عبد الله الدمیجی در مورد حکم معالجه از دیدگاه علما در کتابش تحت عنوان (التوکل علی الله) ص (۲۱۷، ۲۱۸) مطلبی آورده که آن را ذکر می‌کنیم. ایشان می‌فرماید: علما در موضوع معالجه و مراجعه به پزشکان با هم اختلاف نظر دارند که آیا مباح است یا مستحب و یا واجب. قول مشهور از امام احمد این است که معالجه و مداوا مباح است اما ترک آن افضل است به دلیل این حدیث [السبعون ألفاً...] قول مشهور از امام شافعی استحباب است. امام نووی در شرح صحیح مسلم ذکر می‌کند که مذهب شوافع و جمهور از سلف و خلف همین است، نظر الوزیر ابن المظفر نیز همین است. مذهب امام ابو حنیفه این است که بیمار باید به معالجه و مداوا بپردازد تا جائی که این حکم را نزدیک به واجب می‌داند. مذهب امام مالک: ایشان معتقد هستند که معالجه امری اختیاری است- یستوی فعله و ترکه؛ و لا بأس بالتداوی و لا بأس بترکه . شیخ الإسلام ابن تیمیه می‌گوید: معالجه نزد جمهور ائمه واجب نیست فقط گروه اندکی ازشاگردان امام شافعی و امام احمد آن را واجب دانسته اند. [تیسیر العریز الحمید (ص۸۸) ]. به هر حال معالجه بیماریها و استفاده از اسباب از اموری است که الله تعالی به آن امر نموده، بدون این که اعتماد بیماران به خود اسباب باشد بلکه اعتماد بر خالق اسباب و پروردگار جهانیان باشد. شدت وضعف بیماری متفاوت است. شیخ ابن عثیمین در کتاب (الشرح الممتع علی زاد المستقنع) ۵/۳۰۱ می‌گوید: بهترین سخن این است که گفته شود: ۱- در صورتی که تشخیص بر این است که معالجه و مداوا نتیجه بخش خواهد بود و اگر شخص به مداوای بیماریش نپردازد احتمال دارد بمیرد، در این صورت معالجه واجب است. ۲- گمان غالب این باشد که معالجه سودمند است، اما اگر بیمار به پزشک مراجعه نکند احتمال مردنش نمی‌رود، در این صورت مراجعه به پزشک بهتر است. ۳- هر دو امر مساوی باشد، در این صورت عدم مراجعه به پزشک بهتر است. این گفتار جامع تمام اقوال ائمه است.